Boeken

Walter Brueggemann, Uitverkoren volk?

De Amerikaanse hoogleraar Walter Brueggemann is een grote naam in evangelische kringen. Maar ook daarbuiten wordt hij gezien als een gezaghebbend oudtestamenticus. Brueggemann is vermaard omdat hij uitleg van de Bijbeltekst koppelt aan een interpretatie met het oog op de actuele situatie. Heel treffend komt dat tot uitdrukking in de radicale ommekeer die hij heeft gemaakt ten aanzien van de staat Israël en de bijbels geïnspireerde claims van ‘heilig land’ en  ‘uitverkoren volk’ die gebruikt worden om de politiek van de staat te ondersteunen. Gezien zijn achtergrond – Amerikaans én evangelisch christen – is het niet verwonderlijk dat hij lang de staat Israël fervent heeft verdedigd. Maar daar is hij van terug gekomen. Het contact met Palestijnse christenen en theologen heeft hem geholpen om de oudtestamentische teksten over de landbelofte en het uitverkoren volk anders te lezen en te begrijpen.

Van deze ommekeer deed hij in 2015 verslag in zijn boekje Chosen dat nu in het Nederlands is vertaald. Het is een uiterst beknopte tekst, waarin helder en toegankelijk de hoofdlijnen van zijn argumentatie wordt geschetst.
Onveranderd blijft voor Brueggemann het uitgangspunt dat Israël Gods uitverkoren volk is. Ook blijft overeind staan dat de moderne staat Israël het recht heeft zichzelf te verdedigen om zijn voortbestaan te waarborgen. De last van de (christelijke) geschiedenis blijft meespelen en moet voorzichtig maken om te snel en te makkelijk te oordelen. Anderzijds mogen we niet onverschillig blijven als er onrecht geschiedt en dat is het geval ten aanzien van de Palestijnen. Het is een plicht om voor de kwetsbaren in te staan en te blijven streven naar vrede, hoe groot de afstand tot een duurzame vredesregeling momenteel ook mag lijken te zijn. “Het schijnbaar onoplosbare conflict tussen de staat Israël en het Palestijnse volk doet een groot beroep op onze denkkracht omtrent politieke mogelijkheden”, schrijft Brueggemann, maar in één adem daarop volgt: “Het conflict is slechts ‘schijnbaar’ onoplosbaar, aangezien alle historisch-politieke problemen oplossingen kennen bij voldoende moed, eerlijkheid en vasthoudendheid” (p. 13) – en dat markeert precies de ruimte van de hoop, niet als vage wens maar als reële politieke mogelijkheid.

De Bijbel op een nieuwe, verantwoorde manier, lezen lost het conflict niet op, maar het zou ons verder kunnen brengen, is het bescheiden uitgangspunt van Brueggemann. Hij beklemtoont om te beginnen dat de Bijbel rijk en veelstemmig is, waardoor een beroep op de Bijbel al snel iets willekeurigs krijgt. Beide partijen kunnen er gemakkelijk mee aan de haal gaan. Het is zaak om de afstand in tijd en situatie te verdisconteren.
In vier korte hoofdstukken behandelt hij de thema’s: Bijbellezen met het oog op het conflict, Gods uitverkoren volk, de landbelofte en het zionisme.
Als het gaat om de landkwestie zijn er tenminste twee tradities. In de ene wordt de onvoorwaardelijke gave van het land aan de aartsvaders beklemtoond. In de andere wordt de gave van het land afhankelijk gemaakt van de gehoorzaamheid van het volk aan de Tora. De tweede lijn is in de geschiedenis bewaarheid in de ballingschap. De geestelijke verwerking daarvan heeft de redactie van grote delen van de Hebreeuwse Bijbel bepaald.
De gedachte dat Israël ‘Gods uitverkoren volk’ is, speelt daarbij een belangrijke rol. Ook hier zijn meerdere traditielijnen aan te wijzen. De eerste vanuit het verbond met Abraham. De tweede vanuit het motief van Israël als de eerstgeboren zoon, en een derde vanuit de gedachte dat Israël Gods meest kostbare bezit is. Voor alle drie geldt dat het initiatief bij God ligt. Alleen dat gegeven al zou huiverig moeten maken om het uitverkoren zijn als een zelfrechtvaardiging te gebruiken. Daarbij is er een essentieel verschil tussen een theologische uitspraak over het Jodendom en een politieke claim van de moderne staat Israël (p. 28). Brueggemann wijst in dit verband op de parallel tussen het gebruik van de notie uitverkoren volk in de Verenigde Staten en het moderne Israël, die leidt tot een vergelijkbare retoriek.  Uitverkiezing is echter geen bezit, maar een morele verplichting om “af te zien van aanspraak op exclusieve uitverkiezing. De uitverkorene moet een keuze maken aan de uitverkiezing voorbij” (p. 34).
Het maakt Brueggemann kritisch ten aanzien van het zionisme, als daar mee wordt bedoeld een politiek en ideologie die “niet bereid is tot compromissen” (p. 51). Kritiek op de politiek van de staat Israël wordt nogal eens gepareerd als modern antisemitisme, maar dat is een doorzichtige manier om iemand buiten de serieuze discussie te plaatsen. Juist de liefde voor Israël maakt gerechtvaardigde kritiek nodig, zoals de profeten die uitten in Bijbelse tijden. Waar mensen stelselmatig van hun land worden verdreven en onder continue bezetting moeten leven, is het een uitdaging maar ook een noodzaak om de hoop op vrede levend te houden en de inzet voor recht voor de kwetsbaren niet op te geven.

In zijn beknoptheid is een rijk boekje, waarin je duidelijk proeft dat Walter Brueggemann zijn inzichten baseert op een levenslange en grondige studie van de Bijbelse teksten.
Op de vier inhoudelijke hoofdstukken volgt een verhelderend interview met de oudtestamenticus. Toegevoegd zijn richtlijnen voor bijeenkomsten rond de thema’s, die het boekje dus uitermate geschikt maakt voor gebruik in gespreksgroepen en kringen.

Een belangrijke uitgave in het jaar waarin het vijftig jaar geleden is dat de bezetting van de Palestijnse gebieden begon.

Walter Brueggemann, Uitverkoren volk? Bijbellezen met het oog op het Israëlisch-Palestijnse conflict, Boekencentrum Utrecht 2017, 80 pag. € 9,99

Zie ook bericht in Reformatorisch Dagblad en interview met Kees Blok, voorzitter Kairos Sabeel Nederland (organisatie die zich inzet voor Palestijnse christenen), in De Linker Wang.

Previous Post Next Post

2 Comments

  • Reply Bindert de jong 15/10/2017 at 07:47

    Beste Bert, goede recensie. Je noemt dat Walter Brueggemann een grote naam is in evangelische kringen en een evangelisch christen. Brueggemann zal vast content zijn met die titel, maar hij is beslist geen evangelical. Daar zou ik toch de kanttekening bij willen maken dat Walter Brueggemann al jaren lid is van de UCC en veel in episcopal kringen verkeert. Hij is beslist niet alleen een grote naam in evangelische kringen, maar is in de VS de meest bekende otcie. ( en misschien buiten de VS ook wel) En is een veel gevraagd spreker in de breedte van de kerk in de VS. Hij wordt wel de bruce Springsteen van de oudtestamentici genoemd :-).

  • Reply Geslaagde inspiratiedag | Kairos-Sabeel Nederland 10/05/2021 at 18:27

    […] Bert Altena schreef een […]

  • Laat een antwoord achter aan Bindert de jong