Overdenking

Remkes in Jeruzalem, Johannes 7: 40 – 53

Er zijn mensen die zijn zo fel op kerk en geloof, dat ze vinden dat het beter zou zijn als alle religies zouden verdwijnen. “Van al die geloven komt alleen maar oorlog en ellende”, roepen ze dan. En dan gaat het al gauw over de kruistochten in de middeleeuwen, de godsdienstoorlogen in de 16e en 17e eeuw, over religieus geweld in de wereld van vandaag.

Tja, je kunt niet ontkennen dat er veel geweld is gepleegd en nog, onder het mom van religie en het aanroepen van God of Allah of hoe ieders eigen gelijk ook heet. Maar dat je religie kunt afschaffen, of dat dan de oplossing zou zijn, is wel erg kort door de bocht. Zolang er mensen zijn, zullen er religies en levensbeschouwingen zijn. Het probleem is niet dat mensen sterke overtuigingen hebben of dat ze gehecht zijn aan hun traditie. Het probleem is dat het ons vaak zo moeilijk lukt om met die verschillende overtuigingen op een vreedzame manier samen te leven. Terwijl dat juist de uitdaging is in de wereld van vandaag.

Over dat thema gaat het vanmorgen. De aanleiding is het gedeelte dat we gehoord hebben, dat gaat over een religieus conflict. Jezus staat midden in een grote menigte in de tempel. Er is veel volk op de been, want de Joden vieren hun Loofhuttenfeest. Jezus heeft al van alles gezegd, wat de mensen versteld doet staan. Tegen het einde van zijn lange toespraak, plaatst hij zichzelf in het middelpunt. Hij zegt: “Laat wie dorst heeft bij mij komen en drinken”. Met andere woorden, hij nodigt de mensen uit om zich bij hem aan te sluiten, om in hem te geloven, om hem te aanvaarden als de door God gezonden mens (vgl. vers 17).

Op dat punt gekomen, ontstaat het conflict. Er zijn mensen die roepen: Hij moet wel de profeet zijn, de lang verwachte messias, de bevrijder. Maar dat wordt door anderen betwist. Ze halen de heilige boeken erbij. Hij kan het niet zijn, want hij heeft niet de juiste achtergrond. En dan staat er letterlijk: “Zo ontstond er verdeeldheid in de menigte”.

Nu kun je zeggen: ok, een religieus meningsverschil….., van 2000 jaar geleden …. Interessant?!
Kibbelende joden op het tempelplein? Vertel eens wat nieuws.
Wat heb ik daar vandaag mee van doen?

Terechte vragen. Herkenbaar.
Wat mij interesseert is niet zozeer de inhoud van dit religieuze meningsverschil. Waar het wel om gaat, zijn twee dingen. Om hoe het conflict ontstaat, welk mechanisme daarin meespeelt, en hoe geprobeerd wordt het conflict te hanteren.
Vanuit dat perspectief kijken we naar het evangeliefragment van deze zondag.

Jezus roept verdeeldheid op, daar op het plein van de tempel.
Nogmaals, dat is op zich het probleem niet. Dat mensen verschillend reageren en verschillende meningen hebben. Dat is juist een teken van geestelijke gezondheid. In het Jodendom wordt eindeloos gedebatteerd over de juiste uitleg. Verschillende meningen en interpretaties mogen naast elkaar staan. Niemand heeft het definitieve gelijk in pacht. De waarheid moet steeds weer opnieuw ontdekt worden, in wisselende situaties.
Verschillende meningen, die moeten er zijn. Anders leef je onder de dwang van het Grote Gelijk, dat altijd door de meest machtigen wordt opgelegd.
Dat geldt natuurlijk evengoed voor vandaag. Denk maar aan allerlei discussies die er spelen in de maatschappij. De aanpak van de coronacrisis die voor verdeeldheid zorgt. Verschillende meningen, met de daaraan gepaarde emoties. Wel of niet vaccineren? Wel of niet een vaccinatieplicht, of alleen in sommige sectoren. Een corona-check als je het theater wilt bezoeken, de sportschool, de kerk? Sterke meningen kunnen gemakkelijk botsen. Dat is op zich niet erg, als we tenminste de kunst verstaan om met verschillende meningen respectvol om te gaan, als er ruimte blijft voor afwijkingen, uitzonderingen.
Rekening houden met elkaar, maar tot hoe ver? Toch niet zo dat ieder maar zijn of haar gang kan gaan. Dat is de kunst van het samen leven, en daar is niet een pasklaar antwoord op dat in elke situatie geldt. Nee, dat moet juist in ieder concreet geval opnieuw gezocht worden, met zorgvuldigheid, geduld, en met de bereidheid om je te verdiepen in de motieven en gedachten en meningen van de ander, die er anders over denkt dan jij. Dat is de uitdaging.

Ook daarvoor schakel ik weer even terug naar het verhaal.
Want daarin speelt nog meer mee.
Er is, zagen we, verdeeldheid ontstaan in de menigte, als reactie op Jezus’ woorden. De een ziet in hem de beloofde messias; de ander kan dat niet geloven. Hij komt toch uit Galilea? Daar kan de messias toch niet vandaan komen? Want die moet volgens de heilige boeken uit Bethlehem komen, de stad van David.

Dat moet ik even uitleggen.
Galilea, waar Jezus inderdaad zijn thuisbasis heeft, dat is het noorden van het land Israël. Dat is, boerengebied, platteland, zeg maar daar waar ze nog geen glasvezel hebben. Achtergebleven, achterlijk. Tenminste, in de ogen van de elite, de hogepriesters en de Farizeeën, zoals ze in de tekst worden genoemd. De leidende klasse uit Jeruzalem, de kringen rond de tempel en het gezag.
Op de achtergrond loeren zij al op Jezus. Dat vind je hier en daar in de tekst terug, en dat is natuurlijk het grote conflict waar het allemaal straks op uitdraait en dat leidt tot Jezus’ executie aan het kruis. Wij kunnen het evangelie niet meer lezen zonder die kennis van waar het naar toe gaat.
Dat conflict is hier al aan het sluimeren. En in dat conflict is die tegenstelling, tussen volk en elite, tussen platteland en stad, een aanjager. Er zit ook een sociaal aspect aan, een machtsverschil, een klassentegenstelling die meespeelt. Zoals in zoveel conflicten ook vandaag de dag.

Dat komt tamelijk onthutsend naar voren in de reactie van de elite. De Farizeeën en hogepriesters hebben dienaren erop uitgestuurd om Jezus te grijpen, maar die durfden uiteindelijk niet, volgens het verhaal. Als ze ter verantwoording worden geroepen, ‘Waarom hebben jullie hem niet meegebracht?’, verdedigen ze zich: ‘Nog nooit heeft een mens zo gesproken’.  Met andere woorden, ze zijn ook zelf danig onder de indruk van Jezus geraakt.
Maar hun bazen zeggen dan: ‘hebben jullie je ook laten verleiden? En dan is hun argument: ‘Er is toch geen enkele leider tot geloof in hem gekomen? Alleen de massa, die de wet niet kent – vervloekt zijn ze’.
Er zit in deze uithaal een heftigheid die onthullend is. Het is de opgekropte agressie van de machthebbers die zich ontlaadt in de minachting voor het eenvoudige volk. Daar kun je psychologisch van alles bij denken. Macht die zich bedreigd voelt?! Het eigen slechte geweten dat overschreeuwd moet worden?

Als er in conflicten, heftig gereageerd wordt, vol emoties of zelfs agressie, dan zijn dat altijd signalen dat er meer meespeelt. Dat los je niet op door tegen- agressie. Dat vraagt om een reactie op een ander niveau.

Ook dat zie ik op een bepaalde manier in het verhaal van vanmorgen gebeuren. Het is de interventie van Nikodemus, waar ik uw aandacht voor wil vragen. Jezus zelf is dan al buiten beeld geraakt.
Na de scherpe uithaal van de leiders, komt Nikodemus tussen beiden. Hij hoort ook tot de groep van de Farizeeërs. Van hem is eerder in het evangelie verteld, hoe hij in de nacht bij Jezus op bezoek komt. Een opmerkelijk verhaal. Want hij wil meer weten over Jezus. Ze praten, als schriftgeleerden onder elkaar. Dezelfde Nikodemus roept nu op tot matigheid. Tenminste, zo zou je het kunnen uitleggen. Hij zegt, onze wet veroordeelt iemand toch pas als hij gehoord is en als bekend is wat hij heeft gedaan. Met andere woorden, als er een aanklacht is geformuleerd. Nikodemus pleit voor een zorgvuldige procedure. Het recht als bescherming.

Nikodemus probeert te sussen. Hij is als Remkes in Jeruzalem. Hij zoekt, niet naar een compromis, maar naar een manier van doen, een strategie om verder te komen. Om niet meteen tot een beslissing te komen, een in beton gegoten conclusie, een beslechting van het conflict.

Veel conflicten, ook in de samenleving van vandaag, worden benaderd als een zero-sum. Dat betekent dat het alles of niets is, dat één gelijk heeft en de ander ongelijk, of dat de meerderheid bepaalt en de minderheid het nakijken heeft. Zeg maar, zwart – wit.
Het is een prettige illusie om te denken dat het zo is. Lekker overzichtelijk:  goed – fout, ik sta aan de goed kant en jij – dus – aan de verkeerde kant.
Maar zo is het werkelijke leven niet, zo zijn mensen niet.

Nikodemus werpt een dam op tegen de tirannie van Het Grote Gelijk. Een bescheiden dammetje, maar toch. Hij wijst met zijn tussenkomst een weg om je zelf het voordeel van de twijfel niet te misgunnen.
Ook al heeft het in het verhaal vooralsnog weinig effect, en ook al zal het de afloop van het geheel niet kunnen verhinderen, toch is deze tussenkomst van Nikodemus volgens mij betekenisvol. Het kan ons op het spoor zetten van een houding in onze conflicten en maatschappelijke verdeeldheid. Een strategie om respectvol van mening te verschillen, door je niet bij voorbaat vast te klampen aan je eigen gelijk. De eerste voorwaarde om de precaire kunst van het samen leven, gestalte te geven.

AMEN

Previous Post Next Post

No Comments

Leave a Reply