Niemand wil ze hebben

Onderzoeksjournalist Linda Polman schreef een boek onder die titel. Het gaat over Europa en zijn vluchtelingen. Ik las het deze zomer.

‘Niemand wil ze hebben’ was de kop in een Duitse krant in 1938 boven het verslag van een Europese conferentie die ging over de opvang van de Joodse vluchtelingen die aan de Nazi’s probeerden te ontkomen. De Duitsers zelf waren uiteraard niet uitgenodigd.
Men kwam er niet uit. De verlegenheid was groot. Omringende landen sloten hun grenzen. Spaarzaam werden vluchtelingen toegelaten. Niemand nam verantwoordelijkheid. Een boot vol vluchtelingen vertrokken uit Hamburg, maakte een maandenlange tocht op de oceaan voordat het na 16.000 kilometer varen eindelijk toestemming kreeg om aan land te gaan in Antwerpen.
Ook de Nederlandse regering was spijkerhard. Aan de grens werden voor hun leven smekende Joden tegengehouden. Uiteindelijk werden 7000 toegelaten, 33.000 door de autoriteiten teruggestuurd. Als reactie op de Kristallnacht – 10 november 1938 – verdubbelde Nederland de grenswacht. Een journalist die kritisch schreef over het Nederlandse beleid, Van Heuven Goedhart van de Telegraaf, werd ontslagen. De retoriek was uiterst negatief over de (Joodse) vluchtelingen – ‘ongewenschte elementen’ – die een gevaar zouden zijn voor het eigen volk.

Kortom, de reacties 80 jaar geleden waren soms tot in detail dezelfde als vandaag de dag in Europa als het gaat om de komst van vluchtelingen: Niemand wil ze hebben. We overtreden onze eigen opgestelde verdragen, sturen vluchtelingen terug nog voordat ze kans hebben gezien aan te komen, houden ze op afstand in de Libische woestijn, waarbij we liever niet willen weten in welke omstandigheden, of huisvesten ze – al is dat een te mooi woord voor de praktijk – in kampen aan de randen van ons continent, die door rapporteurs ‘zelfs voor dieren ongeschikt’ worden geacht.

Het is onthutsend om deze feiten te lezen. Je ideeën over de menselijke aard, krijgen er niet bepaald een stimulans door. Als je niet oppast word je wat cynisch, over onze mooie woorden, de nooit-weer retoriek, zoals Linda Polman dat noemt, die we het komende jaar volop zullen horen als we 75 jaar vrijheid gedenken.

‘Nederlanders herdenken het beste’, was onlangs het compliment van de Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra, toen het ging over detailkennis van oorlogshandelingen.
Maar wat is herdenken, als we wel veel aandacht hebben voor het verleden, maar daar geen lessen uit trekken voor het heden?