Kick Bras, Onuitsprekelijk pARADIJS

Kick Bras, predikant en oud docent spiritualiteit en publicist van diverse titels op dat gebied, is al vele jaren bezig met Thomas Merton, één van de bekendste monniken van de twintigste eeuw. In Onuitsprekelijk paradijs, belicht hij de groene spiritualiteit van Merton.
De Amerikaanse Thomas Merton (1915 – 1968) trad na een turbulente jeugd, begin van de jaren veertig in bij de trappisten. Hij maakte faam met zijn gedichten en zijn autobiografie Louteringsberg – geschreven op 33^e jarige leeftijd! Merton werd, ondanks zijn verlangen naar stilte en eenzaamheid, iemand met veel internationale contacten, die regelmatig in het buitenland vertoefde. Op één van zijn reizen, stierf hij te Bangkok, geëlektrocuteerd op zijn hotelkamer door een defecte ventilator.

Uit zijn dagboeken, artikelen en gedichten rijst het beeld op van een gevoelige geest op wie de overweldigende natuur van Noord-Amerika diepe indruk maakt. De kloosters waar hij verblijft liggen vaak midden in de natuur. De kluis waarin hij zich steeds meer terugtrekt, staat midden in het bos en die plek noemt hij this unspeakable Paradise, waaraan Bras de titel van zijn boekje ontleent.

Na het eerste deel waarin het leven van Merton in hoofdlijnen wordt geschetst, gaat deel twee dieper in op de bronnen die zijn specifieke natuurmystiek voeden. Merton laat zich niet alleen inspireren door christelijke spirituele tradities, maar ontwikkelt ook een intensieve belangstelling voor zenboeddhisme en taoïsme. Hij is daarin een voorloper van de trend die zich in de jaren zestig zal doorzetten. De 19^e-eeuwse pioniers van de Amerikaanse natuurbeweging, Henry David Thoreau en Ralph Waldo Emerson, vormen tevens inspiratiebronnen voor Merton.

Bras wijst de sterk spirituele natuurbeleving van Merton aan in talloze citaten uit diens werk:
“Zonsopgang – een gebeuren dat plechtige muziek in het diepste van je wezen oproept, alsof je hele wezen zich moest afstemmen op de kosmos, en God prijzen voor een nieuwe dag, Hem prijzen in naam van alle wezens die er ooit waren of ooit zullen zijn – alsof nu de verantwoordelijkheid op mij valt om te zien wat al mijn voorouders gezien hebben, en om het te erkennen, en God te prijzen zodat of zij wel of niet God toen geprezen hebben, zij het nu in mij doen. Zonsopgang vereist deze juiste houding, deze orde, deze ware instelling van je hele wezen” (108).
In de geïntensiveerde ervaring van de zonsopgang gaat als het ware de poort naar de hemel open. Merton gebruikt daarvoor graag de term ‘le point vierge’ – ontleend aan Louis Massignon, priester en kenner van de soefimystiek – als symbool voor de transformerende momenten waarin de mens de godservaring ontvangt. In het eenvoudige contact met de natuur, met sensibiliteit voor al het leven dat je omringt, ervoer Merton zelf God het sterkste.

In het laatste deel gaat Bras nader in op de ecologie in het werk van Merton. In de loop der tijd ging hij zich steeds meer inlaten met politieke en maatschappelijke thema’s, zoals de sociale ongelijkheid en de oorlog in Vietnam. Hij uit zich kritisch over de groeiende macht van de techniek. Het is de tijd waarin de milieuproblematiek begint door te dringen bij een kritische voorhoede, waar Merton op zijn manier deel van uitmaakt.

Toch is datgene wat Bras op dit vlak uit het werk van Merton opdiept, te fragmentarisch en te oppervlakkig om hem tot pionier van het ecologisch denken uit te roepen. Dat hij diverse fragmenten herhaaldelijk citeert, soms zelfs tot drie keer aan toe, wekt het vermoeden dat er op dit vlak minder uit Mertons werk te peuren is dan Bras doet voorkomen. De zogenaamde groene spiritualiteit van Merton beperkt zich vooral tot een bepaald soort natuurlyriek, waarin de schoonheid van de natuur, zelfs die van een regenbui, wordt bezongen.

Een mystieke natuurbeleving, die Merton heel zijn leven hartstochtelijk zocht, maar lang niet altijd vond, in beslag genomen door zijn vele bezigheden en gehinderd door zijn eigen onrustig zoekende geest. Het is de paradox van het spirituele verlangen dat hetgeen je zoekt, je steeds meer dreigt te ontglippen: “O paradijs van eenvoud, zelfbewustzijn – en zelfvergetelheid – vrijheid, vrede” (p. 142). Voorgoed verloren?

Kick Bras, Onuitsprekelijk paradijs. De groene spiritualiteit van Thomas Merton, Berne Media 2021, 192 pag., €19,95