De titel van het boek zou zomaar op de auteur zelf kunnen slaan. Keimpe Dijk is al vele jaren emeritus-predikant, maar dat betekent niet dat hij op zijn lauweren rust. Op hoge leeftijd produceert hij nog een nieuw boek. Met ‘heilige bevlogenheid’ houdt hij een warm pleidooi houdt voor de heilige Geest. Je zou het een ‘vlammend betoog’ kunnen noemen, al ligt die beeldspraak misschien iets te veel voor de hand.
Keimpe Dijk begon in 1967 als predikant in de Gereformeerde kerk van Oostwold. Na zes jaar ging hij naar Haren-Glimmen. In deze periode was hij hoofdredacteur van de Groninger Kerkbode, in die tijd het grootste regionale kerkblad in den lande. Ik leerde hem kennen in de jaren negentig toen wij beiden als predikanten werkzaam waren in de toenmalige gereformeerde classis Arnhem – Nijmegen, hij in Velp, ik in de streekgemeente Maas en Waal. Aardig detail: nu, vele jaren later, ben ik als predikant verbonden aan de gemeente Oost-Groningen, waar Oostwold deel van uitmaakt. Het was de aanleiding voor hem om weer contact te zoeken, waarbij hij mij vriendelijk attendeerde op zijn recente uitgave.
Als je de auteur enigszins kent, geeft dat een bijzondere sensatie bij het lezen van zijn boek. Op sommige momenten hóór je het hem zeggen. Ik heb zelfs de indruk dat delen van het boek, zeker bepaalde zegswijzen en zinswendingen, eerder door hem op de kansel zijn gebruikt. Niet omdat ik hem van een vervelende preektoon wil betichten, integendeel. Het komt door de passie die heel zijn betoog kleurt waarin je de gedreven predikant herkent die zijn publiek wil overtuigen. Het is dezelfde bevlogenheid als uit de titel.
Dit boek heeft een lange voorgeschiedenis.
Al in 1992 schreef Keimpe Dijk De invloed van God, een boek over de heilige Geest. Een paar jaar later verscheen van hem Pinkstergeest en Tijdgeest (1997). Het thema van de Geest zit hem blijkbaar hoog.
Dit nieuwe boek Heilige bevlogenheid borduurt daar op voort. Het bevat passages uit de genoemde publicaties; andere gedeelten zijn nieuw geschreven, met name daar waar hij recentere literatuur verwerkt, en weer andere delen heeft hij laten vallen. Hij noemt het zelf ‘een verbeterde en bijgewerkte herdruk’.
Welke keuzes hij daarbij heeft gemaakt, verantwoordt hij niet nader. Ook wordt voor de voetnoten wat gemakkelijk (gemakzuchtig?) verwezen naar ‘de eerste nog verkrijgbare druk’. Nou ja, hij zal wel gedacht hebben: ‘voetnoten zijn voor academische fijnproevers. Ik schrijf voor een ander publiek’. Voor wie echt geïnteresseerd is en meer wil weten, is er achterin wel een uitgebreide literatuurlijst te vinden. Als een bewijs van zijn brede belezenheid.
In de traditionele geloofsleer (dogmatiek) wordt de heilige Geest meestal behandeld nadat het eerst over God en over Jezus Christus is gegaan. Het is de volgorde die we herkennen uit de Apostolische Geloofsbelijdenis. De heilige Geest als de derde persoon in de drie-eenheid. Deze volgorde heeft vaak ook iets van een rangorde. Het gevaar is dan dat de Geest, oneerbiedig gezegd, er een beetje bijbungelt. De behandeling van de Geest wordt in de geloofsleer zoiets als mosterd na de maaltijd, wanneer de beslissende dingen al zijn gezegd als het over het verzoenend werk van Christus gaat. Daarnaast geldt dat voor veel gelovigen de Geest iets ongrijpbaars heeft. Over Jezus vertelt de bijbel beeldend en verhalend. Maar de Geest blijft voor velen iets vaags, letterlijk als de wind, die je wel voelt maar niet kunt vastpakken.
Dat mag waar zijn, toch hoef je daar bij Dijk niet mee aan te komen. Hij draait het juist om. Hij schrijft “dat de Geest het meest concrete is, wat we thans van God hebben … De leer van de Geest is het brandpunt, waarin talrijke bijbelse lijnen samenkomen. Wat veelal als knelpunt is ervaren zou wel eens het hoogtepunt kunnen zijn in het geloven” (p. 22).
Over de Geest kunnen we enkel spreken in verbindingen, volgens Dijk, en juist in die verbindigen wordt de Geest uiterst zichtbaar en concreet.
Zijn hele boek zou je kunnen beschouwen als een uitwerking van die centrale stelling. Steeds weer laat hij zien hoe het werk van de Geest zich concretiseert, zich uitdrukt in diverse relaties, zowel in het bijbels getuigenis als in de leefwereld van de gelovigen. Overal is de Geest werkzaam en aanwezig, al vanaf de eerste pagina van de bijbel, want bij de schepping is er sprake van de Gods geest die (broedend?) over het water zweeft. Alsof de hele schepping zwanger gaat van de goddelijke geest.
Nergens wordt het boek schools. Toch levert de auteur als het ware terloops een volwaardige behandeling van alle aspecten van wat in de theologie de pneumatologie (de leer van de heilige Geest) wordt genoemd. Ik heb zijn boek gelezen als een soort meditatieve dogmatiek. Beweeglijk, betrokken en soms verrassend in de verbindingen die hij legt. Zo valt bijvoorbeeld zijn pleidooi op om de kinderdoop af te schaffen (p. 144). Het is duidelijk dat hij begaan is met de Geest, maar evenzeer met de tijdgeest, die het geloven voor velen moeilijker maakt. Dijk helpt je om de dwarsverbanden te zien tussen de verschillende thema’s van het geloof.
Ieder hoofdstuktitel varieert op een bepaald punt, letterlijk van ‘startpunt’, via o.a. ‘knoopunt’ en ‘kruispunt’ tot ‘richtpunt’. Op een speelse manier verbindt hij de verschillende punten tot een doorgaande lijn. In alles openbaart zich de goddelijke geest van liefde, die met de woorden van de auteur “het kwade ten goede keert. Vooral zó leidt Hij ons leven, in de uitleiding uit het kwaad naar het goede. Hier wordt het belangrijkste gezegd, wat er over God te zeggen valt. Het is de Geest die met name deze lijn doortrekt. In de Geest openbaart God zich in de reactie op het kwaad. Waar kinderen van God dit spoor kiezen, bevinden ze zich in het spoor van de Geest” (p. 153).
Het wil mij voorkomen dat in dit citaat het wezenlijke van wat Keimpe Dijk ons mee wil geven, wordt uitgedrukt, om het enigszins in de stijl van de auteur te formuleren.
Samenvattend: Heilige bevlogenheid is een waardevol en toegankelijk boek voor wie zich nog eens helemaal in de veelkleurigheid en het werk van de Geest wil verdiepen. Dat komt ook door de veelvuldige citaten van andere theologen die tegelijk laten zien door wie Dijk zelf geïnspireerd is geraakt op zijn theologische zoektocht naar de Geest.
Juist in dit jaar, waarin de PKN als jaarthema heeft gekozen voor ‘Kijk! Laat je verrassen door het werk van Gods Geest’, zou dit boek goed dienst kunnen doen in gespreksgroep of studiebijeenkomst.
Keimpe Dijk, Heilige bevlogenheid. De Geest als heilzame invloed, Uitgeverij Van Warven Kampen 2025, 219 pag., € 22,95