Hoop is wat je vandaag doet, I Petr. 3: 14

Ooit las ik een interview met twee vrienden die de concentratiekampen hadden overleefd. Tja, hoe overleef je een concentratiekamp. Kwestie van geluk en van toeval. Ze waren er bij aankomst uitgepikt om dwangarbeid te verrichten. Grote, jonge, sterke kerels. Maar ook die redden het niet per se. Volgens hun hadden ze naast geluk, ook baat gehad bij hun mentale instelling, want zeiden ze: ‘Wij hadden daar in het concentratiekamp gelukkig geen enkele hoop’. Die uitspraak is me altijd bij gebleven.
Volgens hun waren de mensen in het concentratiekamp die hoop koesterden, in het nadeel. Dat waren mensen die zich vastklampten aan een verwachting die niet realistisch was. Ze omarmden een vage droom. Maar zij, zij leefden per dag, per uur, per minuut. Alles om te overleven. Zonder illusies. Meedogenloos. En dan nog…

We hadden gelukkig geen enkele hoop.

Dat is me bijgebleven omdat het precies het tegenovergestelde is van wat ik geneigd ben te denken, en u misschien ook, dat hoop iets positiefs is. Zo praten we er vaak over. We moedigen elkaar aan om moed te houden, om te blijven hopen. Hoop verloren al verloren.

Maar daarnaast is het ook een oude wijsheid, die je al bij de Grieken vindt, dat hoop iets negatiefs kan zijn. Precies om de reden die die twee kampoverlevers aangeven. Omdat hoop mensen af kan leiden van de werkelijke situatie. Omdat je door hoop je kunt verliezen in een illusie, in een fantasie, in een droomwereld, die je juist verzwakt om hier en nu te doen wat nodig is. Hoop die passief maakt, in plaats van weerbaar.

In de kerk praten we ook veel over hoop. Het hoort bij de drie grote woorden, Geloof, hoop en liefde. En we bedoelen dan echt wel iets positiefs, hoop op een betere toekomst, op een rechtvaardige wereld, op vrede en noem het maar op. De hemel op aarde, of het Koninkrijk, in de beeldtaal van de bijbel. Ieder onder zijn eigen vijgenboom; niemand die voor zijn tijd sterft. De wolf en het lam, het kind dat speelt met een slang. Zo staat het bij de joodse profeten.

Nu kun je je afvragen: is dat ook niet een illusie. Een mooie droom, maar onrealistisch. We beelden ons maar wat in. Begrijpelijk dat mensen dat door alle tijden hebben gedaan. Zeker als je leven een aaneenschakeling van ellende is. Maar zou die hoop ons ook niet af kunnen leiden van wat er werkelijk te doen is? Is hoop niet iets wat verlamt, in plaats van in beweging brengt?

Deze week was ik in Rotterdam bij de presentatie van het boek De andere kant van de Muur. Geschreven door Munther Isaac, dat is een Palestijnse christen, predikant van de lutherse kerk in Bethlehem. Hij vertelt daarin het verhaal vanuit het perspectief van zijn volk, de Palestijnen, en zijn gemeente, een kleine christelijke minderheid in bezet gebied.
Misschien heeft u het interview met hem gelezen in Trouw. Zelf heb ik een recensie over het boek geschreven, als u daarin geïnteresseerd bent.
Het boek heeft in het origineel de ondertitel: een verhaal van klacht en hoop.
En hij vertelde in Rotterdam, wat overigens ook in zijn boek staat, dat hoop voor hem betekent: dat wat je vandaag doet.

Ik denk dat dat een belangrijk inzicht is. Hoop is wat je vandaag doet.
Hoop is niet een vage verwachting van dat het ooit eens beter zal worden.
Christelijke hoop is niet een gedroomde werkelijkheid die we nog maar even voor ons uitschuiven, op de lange baan.

Hoop is niet voor later.
Hoop is voor nu. Wat je vandaag doet. En dan ook de nadruk op dat ‘doet’.  Handen en voeten.
Laat me zien wat je doet, en ik weet wat jouw hoop is.

Hoop is geen vlucht uit de werkelijkheid, maar de koppige, besliste, gedreven confrontatie met de werkelijkheid.
Het is geen ontkenning van de werkelijkheid. Maar het is ook niet je neerleggen bij hoe de dingen zijn. Niet geloven in ‘nu eenmaal’ of ‘zo is het altijd geweest’. Maar verzet, weerstand, omwille van die betere wereld en die andere mogelijkheid.

Hoop is daarom wat anders dan optimisme.
Dat is een wezenlijk verschil.
Je hebt optimistische mensen en anderen die wat pessimistischer zijn van nature. Wat zwaar op de hand. Kwestie van karakter, of misschien ook wel zo geworden door wat het leven met je doet.
Dat kan allemaal.
Maar hoop, christelijke hoop, is geen kwestie van karakter of aanleg. Dat hoef je niet allemaal uit je zelf te halen. Het wordt je aangezegd. Het wordt je gegeven.
Hoop is gebaseerd op het verhaal van Jezus zelf, de Levende, het verhaal van de opstanding. Hét teken van godswege dat er altijd een toekomst is; dat niets definitief is, zelfs de dood niet; dat het altijd anders kan, ongedacht, onvermoed, onverwacht.
Hoop is, je daaraan overgeven, je daarop instellen. Niet voor later en straks, maar voor hier en nu.

Hoop is wat je nu doet.
De brief van Petrus spreekt over ‘de hoop die in u leeft’.
Dat moet je zo concreet mogelijk verstaan. Hoop is niet een bepaalde opvatting, een leerstuk, iets dat in je hoofd zit. Nee, het is een levende werkelijkheid, het is dat wat in je leeft, zich uitleeft, gestalte krijgt.
In deze brief, net als in die andere zogenaamde pastorale brieven, gaat het over het leven van de gemeente, over het leven van de gelovigen.
Dat hoorden we ook:
wees allen eensgezind, leef met elkaar mee, heb elkaar lief als broeders en zusters, wees barmhartig en bereid de minste te zijn, en ga zo door. Vergeld geen kwaad met kwaad.
Dat is allemaal christelijke praktijk.
Dát is de hoop, dat wat je nu doet, wat we nu kunnen doen.

Aan het begin van dit korte briefje prijst Petrus God de Vader van onze Heer Jezus Christus, ik citeer: ‘in zijn grote barmhartigheid heeft Hij ons door de opstanding van Jezus Christus uit de dood opnieuw geboren doen worden en ons zo de levende hoop gegeven’.
Dat is vrome taal, denkt u, maar let nog even goed op. Het is de levende hoop die ons nu gegeven wordt. Niet alleen voor straks of later. Nee, het is levende werkelijkheid hier en nu. Hoop die het hele leven er anders uit doet zien, omdat je door die kracht van de opstanding anders gaat leven, gaat kijken, openstaat voor die andere mogelijkheid, die er altijd is.

De hoop die ons vervult, biedt geen andere zekerheid dan de zekerheid van de hoop zelf. Het is de belijdenis die we doen, als we belijden dat Jezus Christus onze Heer is. Hij die leeft!