Een tijdje geleden vertelde iemand mij dat haar vriendin, die rooms-katholiek is opgevoed, thuis de Bijbel niet mocht lezen. Dat was vroeger zo bij de katholieken. Voor de Bijbelverhalen moest je in de kerk zijn.
Daar zit wel iets in, zei ze, want er staan allerlei vreemde verhalen in de Bijbel, en zie eens hoe mensen vandaag de dag met heilige teksten aan de haal gaan…
Tja, reageerde ik. We zijn niet voor niets protestants geworden, om de Bijbel aan het gewone volk terug te geven. Maar dat andere is ook waar. De Bijbel is niet altijd gemakkelijk te begrijpen. Je hebt er wel een goede uitleg bij nodig, anders kunnen er zomaar ongelukken gebeuren. Je zou er eigenlijk een bijsluiter bij moeten doen: Gebruik met mate. Bij twijfel of onzekerheid, of als u klachten krijgt, stop onmiddellijk met lezen en raadpleeg de dichtst bijzijnde dominee…?
De komende weken lezen we hier in de kerk de verhalen van Jakob en van Jozef. Waar gaan die over? Over list en bedrog, over broedertwisten, over jaloezie, verraad en ga zo maar door. We horen vandaag bijvoorbeeld over een vader en een moeder, die openlijk laten blijken wie van hun twee kinderen hun favoriet is. Isaak trekt Esau voor, Rebekka Jakob. Dat is niet bepaald een voorbeeld om na te volgen, toch? Daar komt ellende van. Ook als je het vervolg van het verhaal niet zou kennen, kun je dat hier al op je klompen aanvoelen.
De mensen die we in de komende weken in deze verhalen ontmoeten, zijn geen morele hoogstandjes. Vaak juist niet. Dat is een van die wonderlijke aspecten van de Genesisverhalen, van de verhalen die het volk Israël over haar eigen geschiedenis, over haar eigen voorouders en afkomst vertelt. Geen opgepoetst heldenepos of successtory, maar juist een verhaal van hoe wonderlijk God zelf een weg gaat met de mensen van het verbond, met Abraham, Isaak en Jakob, stuk voor stuk feilbare mensen. Of misschien moet je het iets anders zeggen, want zo lijkt het alsof God de grote regisseur is van de geschiedenis. Terwijl het meer zo is, dat in de lotgevallen van mensen, van mensen met al hun menselijke hebbelijkheden, dat in die wirwar van het leven een lijn zichtbaar wordt, dat er telkens mensen zijn die het zicht op God open houden. Voelt u het verschil?
Al die verhalen zijn zo rijk aan inhoud en thematiek. We hoppen er maar een beetje doorheen, dat kan niet anders in de kerk. Gelukkig zijn er gelegenheden om er nog wat dieper op in te gaan, en u kunt natuurlijk altijd zelf thuis de bijbel er op na slaan (bij ons protestanten is dat toegestaan) of een goede uitleg raadplegen.
Maar één ding kunnen we meteen vanmorgen al ontdekken, nl. het verschil tussen de broers, de tweelingbroers, Jakob en Esau.
Dat zit ‘em niet in de verschillende voorkeuren van de beide ouders, al is dat geen goed teken voor het vervolg. Het verschil tussen beiden is al van te voren, als ze nog samen in de buik zitten, aan moeder Rebekka geopenbaard. Wel een heel bijzondere uitslag van de echo: twee volken zijn in je schoot, … die uiteengaan…, de oudste zal de jongste dienen. Een terugkerend motief in veel Bijbelverhalen, de eerste zal de laatste zijn en omgekeerd.
Wij vinden het vreemd dat de ouders hun voorkeuren hebben, maar God heeft ze kennelijk ook! Is dat ook niet raar?
Terechte vraag, maar misschien moeten we die toch even parkeren voor later. En luisteren naar het verhaal zelf.
Want ondanks die goddelijke boodschap over hoe de verhouding tussen de tweelingbroers zal zijn, ontvouwt het gebeuren zich toch gewoon in en door menselijke handelingen.
De broers worden geboren, ontwikkelen zich, de één tot jager, de ander als herder. Binnen het bestek van een paar zinnen zijn ze volwassen – Bijbelse verhalen zijn zelden breedsprakig – en dan wordt die beroemde scène van het bord linzensoep verteld (geef mij van dat rode daar). Esau verkwanselt zijn eerstgeboorterecht.
Dat kan hem niks schelen. Zeker niet als hij honger heeft.
Jakob is natuurlijk een linkmiegel. Hij aast er al langer op. Hij weet wat Esau’s zwakke plek is. De liefde van de man gaat door de maag.
‘Man ik sterf van de honger, wat moet ik met dat eerstgeboorterecht?’
Met die ene uitspraak is meteen de man Esau getypeerd. Als het erop aan komt, dan is zijn horizon niet wijder dan de bevrediging van zijn behoeften. En wel onmiddellijk. En wel volledig. I want it all and I want it now. Esau als de moderne, veeleisende consument? Of is dat te snel en te gemakkelijk geoordeeld. Hij heeft alleen maar honger…?
Maar toch: Esau kwam, at en dronk, en ging meteen weer weg. Dat tekent de man.
Jakob is een goochemerd. Beetje een gluiperd (hielenlichter). Dat zal verderop volop blijken. De bedrieger, die zelf bedrogen wordt.
Maar al wat je van hem kunt zeggen, hij is zo’n mens die het zicht op God, op het hogere – in de zin van het diepere, het meer dan het gewone – open houdt. Esau ziet alleen wat hij voor ogen heeft. Jakob ziet meer.. Daarom weet hij het eerstgeboorterecht op waarde te schatten.
Jakob heeft Gesmack fürs Unendliche, en dat ontbeert de Esau-mens ten enen male.
Want dat eerstgeboorterecht, dat is een menselijke instelling, maar daarin krijgt in die voorouderlijke tijd de wonderlijke weg die God met de mensen van zijn verbond gaat gestalte. Het is het kanaal van zijn zegen. Jakob heeft daar ontzag voor, het heilige ontzag dat Esau mist.
Ten slotte,
De Bijbelse verhalen zijn krachtig genoeg om op eigen benen te staan. Daarom kun je ze ook gerust thuis lezen, zelfstandig, zonder de dichtst bijzijnde dominee te raadplegen.
Maar de kracht van de kerk, en van alles wat we in en rond de kerk doen, ook in het komende seizoen, is toch dat we proberen met elkaar dat zicht op God, op die andere dimensie open te houden. Om meer te zien, dieper te zien, verder te reiken. Als dat er niet bij is, dan wordt alles platgeslagen. Dan is het: komen, eten en drinken en weer weg gaan. Dat kan ook hier gebeuren, als de kerk een plek wordt om je eigen behoeften te bevredigen. Ook al zijn het dan religieuze behoeften, dat is onder de maat van een gemeente van Christus. Dat laten we toch niet gebeuren?
AMEN
No Comments