Boeken

Evelyn Underhill, Mystiek

Dat het standaardwerk van Evelyn Underhill over de mystiek na meer dan 100 jaar nu eindelijk in het Nederlands is vertaald, is één van de vruchten van de coronaepidemie. Die zorgde ervoor dat er ruimte kwam in de agenda van vertaler Jean-Jacques Suurmond om aan dit karwei te beginnen. Zelf raakte hij in zijn studie theologie en opleiding tot therapeut onder de indruk van dit werk van Underhill.

Evelyn Underhill (1875 – 1941) was als Anglicaanse geïnteresseerd geraakt in de bonte wereld van de mystiek. Als een van de eersten probeerde ze daar wat ordening in aan te brengen, ontsloot half vergeten mystieke teksten en bracht dat alles samen in een omvangrijke studie die in 1911 voor het eerst verscheen. Ze werd daarmee op slag één van de toonaangevende deskundigen op het gebied van de mystiek.

Haar boek heeft iets van een handboek.
In het eerste deel wordt de mystiek nader bepaald door haar af te grenzen van de psychologie en de theologie. Ze heeft van beide wat, maar bekleedt volgens Underhill een soort tussenpositie: “Mystiek is dus geen opvatting of filosofie. Ze heeft niets van doen met het zoeken naar occulte kennis. Ook is ze niet alleen maar een exotische religieuze uiting of het vermogen om te contempleren. Mystiek is de voltrekking van de liefdesrelatie met God; het bereiken, hier en nu, van de eeuwige bestemming van de mensen” (p. 81).

Mystiek is vooral iets praktisch, het leven is belangrijker dan de leer. Het is zoiets als de binnenkant van het geloven, maar dan in een geconcentreerde vorm en in een vaak heel eigen taalgebruik.

In het tweede, veel omvangrijker deel, beschrijft ze de mystiek in haar bonte veelkleurigheid. Uitgebreid wordt geciteerd uit mystieke literatuur door alle eeuwen heen. Belangrijke mystici worden voor het voetlicht gebracht. Aan de hand van hun lyrische ontboezemingen krijgt de lezer een indruk van wat de mystieke beleving los kan maken. Tegelijk wordt daarin ook telkens weer bevestigd, dat mystiek verwant is aan zwijgen en geheim, dat het probeert in woorden te vangen wat wezenlijk onmededeelzaam is, maar waarvan ieder bewust levend mens gevoel voor heeft:

“Toch, of misschien wel juist daarom, is een groot deel van de mystieke literatuur gevuld met pogingen om zulke ervaringen te delen. Met uiteenlopende beelden, suggestieve woorden en radeloze paradoxen die de intuïtie prikkelen, proberen mystici ons iets bij te brengen over dat land ‘wat geen oog heeft gezien’ (I Korintiërs 2,9). Als dit al lukt, moet dat wel komen omdat er in ons een bepaald sluimerend vermogen wordt gewekt. Dit is het spirituele besef, de vonk of het ‘topje van de ziel’ dat het land al vanaf zijn geboorte kent. Het woont erin en heeft deel aan God. Eenmaal ontwaakt, herkent het wat de mystici proberen te vertellen” (p. 281).

Dit tweede deel is een ware schatkamer van mystieke teksten. Dat maakt het boek van Underhill nog meer dan een handboek tot een bronnenboek, waar de liefhebber van mystiek zich ruimschoots aan kan laven.

Het boek van Underhill werd een standaardwerk en beleefde na verschijnen in 1911 diverse herdrukken. De vertaling van Jean-Jacques Suurmond gaat uit van de twaalfde editie (1930). Hij heeft ervoor gekozen om nogal te snijden in de originele tekst, daar waar Underhill volgens hem te wijdlopig is of haar taal te barok. Ook heeft hij twee volledige hoofdstukken geschrapt. Daarnaast heeft Suurmond allerlei actuele verduidelijkingen aan de tekst toegevoegd, in noten en in de hoofdtekst, zodat je op pag. 32 tot je eigen verrassing de Nederlandse filosoof Johan Cruijff tegenkomt, of op pag. 45 Simon Vinkenoog!

Over de waarde van deze toevoegingen kun je twisten. Bij mij wekte het op een gegeven moment de vraag wat voor boek ik eigenlijk aan het lezen was, de klassieker van Evelyn Underhill of het exemplaar van Suurmond inclusief zijn potloodkrabbels in tekst en kantlijn en citaten uit boeken die hij interessant vindt. Het geheel heeft daarom iets willekeurigs. Wat mij betreft was een beknopte vertaling en een verhelderend begeleidend essay een betere keuze geweest.

Dat doet verder niets af aan de waarde van het boek voor de liefhebber van het mystieke genre. Deze kloeke uitgave eindigt met een beknopt overzicht van de belangrijkste mystici uit de Westerse geschiedenis. Een overzicht dat door de vertaler is aangevuld met enkele hedendaagse mystici.

Evelyn Underhill, Mystiek. Hoe God werkt in de mens, Uitgeverij Skandalon 2022, 512 pag., €29,99

Previous Post Next Post

No Comments

Leave a Reply