Volgens kenners hebben we in Nederland maar één echte filosoof voortgebracht. Dat is niet Spinoza, ook niet Erasmus, maar dat is natuurlijk Johan Cruijff.
Het verhaal van deze zondag is een illustratie van een Cruijffiaanse wijsheid: je ziet het pas als je het doorhebt. De twee leerlingen uit Emmaüs zijn onderweg als twee blindemannetjes. De derde die zich bij hen voegt, ze herkennen hem niet.
Hoe kan dat vraag je je af? Dat is toch niet geloofwaardig? Zou de opgestane Jezus er dan zo anders hebben uitgezien? Of zijn de twee Emmaüsgangers dan wel aanhangers van Jezus maar zijn ze misschien meer op de achtergrond gebleven. Hebben ze Jezus alleen maar vanuit de verte gezien. Dat ze hem daarom niet herkennen?
Het zijn logische en voor de hand liggende vragen. Maar tegelijkertijd brengen dit soort vragen je niet verder. Je mist dan eigenlijk de bedoeling van deze verhalen. Want er wordt wel iets verteld wat zo uit het gewone leven lijkt gegrepen. Maar tegelijk is alles anders in zo’n verhaal. En juist dat andere, dat mysterieuze, dat wil ons wat vertellen. Je ziet het pas als je het door hebt.
Voor alle verhalen die in de evangeliën worden verteld na Pasen, over hoe Jezus verschijnt aan zijn vrienden, geldt dat eigenlijk. Ze hebben iets mysterieus. Ze hebben een ander karakter dan verhalen voor zijn dood, de ontmoetingen met mensen, de gesprekken onderweg.
Dat mysterieuze hoort bij Pasen hoort bij de opstanding.
Jezus is er wel maar anders dan voorheen. Het vraagt een bijzonder vermogen om te zien. Om door de uiterlijkheden heen te zien. Dat proberen deze verhalen uit te drukken.
Tekenend in dit verhaal is dat ze pas zien bij het breken van het brood. Dan is er de herkenning. Dan zien ze dat het Jezus is. Hoe moet je dat nou uitleggen?
Ik vind het altijd bijzonder dat die herkenning er niet is als ze onderweg zijn. Terwijl er toch staat dat Jezus uitgebreid met hen de Schriften doorloopt. Hij geeft als het ware catechisatie. Hij legt het allemaal nog een keer uit. Het stond immers allemaal al beschreven, in die profetische teksten. Toch? Maar dat komt niet over. Het kwartje valt niet.
De herkenning is er pas, als alle woorden stil zijn gevallen. Als er niet meer wordt gesproken. Als er wordt gedaan. En dat zegt wat.
Want wat doet Jezus daar aan tafel bij de Emmaüsgangers, als de avond is gevallen?
Hij viert met hen het avondmaal.
Hij neemt het brood, spreekt de zegen uit, breekt het en deelt het.
Dat is liturgische taal. Dat is zoals In de jonge gemeente avondmaal wordt gevierd. En zoals wij dat doen tot op de dag van vandaag.
In het breken van het brood, het teken dat hij zelf ons heeft nagelaten, daarin wordt hij herkend.
Daarin worden woorden waar. Daarin worden woorden bevestigd.
Al die uitleg, die theorie zeg maar, kan de herkenning niet tot stand brengen.
Jezus wordt pas geloofwaardig, Jezus is pas aanwezig in ons midden, als wij het brood breken en delen met elkaar. In de praktijk. Als wij doen wat Hij ons heeft nagelaten.
Al die theorie, die helpt zelden verder. Je kunt preken wat je wil. Je kunt het nog een keer uitleggen. Geloof wordt pas geloofwaardig in praktijken van geloof. In het delen van geloof. Brood en beker delen met elkaar, het leven delen met de mens naast je.
Even wonderlijk in het verhaal is natuurlijk wat daar direct op volgt.
Als ze hem herkennen, is hij ook al verdwenen.
Hij werd onttrokken aan hun blik, staat er.
Ook dat heeft een diepere betekenis.
Je kunt wel vragen: hadden ze Jezus niet wat langer vast kunnen houden. Nu ze hem eindelijk herkennen, is er nog genoeg te praten. Vragen te over.
Maar opnieuw, zo werkt dat niet in dit soort verhalen.
Ook die wonderlijke verdwijning is deel van de verschijning. Dat klinkt al wat mysterieus, maar ik denk dat dat belangrijk is om te begrijpen.
Het is een eigen motief ook in andere verschijningsverhalen.
Jezus leeft, maar we kunnen hem niet vasthouden. We kunnen ons hem niet toe-eigenen.
Jezus leeft, maar hij maakt niet meer onderdeel uit van onze werkelijkheid op dezelfde manier als voorheen. Jezus leeft in zijn eigen wereld. Die wel raakt aan de onze – dat vertellen de verschijningsverhalen – maar die daar tegelijk aan ontheven is. En dat is het motief van de verdwijning. De verdwijning is dus deel van de verschijning, hoort bij de manier waarop Jezus aan ons verschijnt.
De Emmaüsgangers kunnen Jezus niet vasthouden, mogen hem niet vast te houden, Hij is niet hun bezit. Al wat hun te doen staat, is het verhaal verder vertellen en dat doen ze dan ook. Daarom gaan ze terug. Daarom gaan ze weer naar de leerlingen om ook hen deelgenoot te maken van wat hun is overkomen.
Het verhaal van de levende, dat is Pasen, werkt op deze manier. Je geeft het door, door het te delen. Door te delen, wordt het vermenigvuldigd; door te delen wordt de kring steeds wijder; door te delen worden steeds meer mensen bereikt. Niet met woorden alleen, dat is theorie, maar met de daden die hij ons naliet, in de praktijk van alledag.
Van een katholieke collega in het zuiden leerde ik ooit dat dit verhaal over liturgie gaat. Alles zit erin. De lezing van de schriften. De eucharistie. De zegen. De diaconie, het delen. De kerk, waar twee of drie in mijn naam samen zijn… En de Levende en opgestane Heer als het stille middelpunt van dat alles.
Dat is een mooie uitleg. Ik heb er veel van geleerd. En toch denk ik, eigenwijs, dat dit niet het hele verhaal is. We moeten oppassen het te kerkelijk te maken. Dat zou ook een vorm zijn van toe-eigenen.
Een ander belangrijk motief in dit verhaal is het onderweg zijn. En ook dat krijgt een diepere lading. Het is het heen en weer van de leerlingen van Emmaüs, het is het heen om Jezus te vinden, thuis, en het is het terug dat we op het eind horen van diezelfde leerlingen naar hun vrienden in Jeruzalem.
Dat onderweg zijn, is niet zomaar. Alles heeft een betekenis. Juist dit onderweg zijn, het samen onderweg zijn, drukt iets wezenlijks uit van hoe het geloof in de Levende gedeeld wordt en verspreid wordt. De bekering van de treurende Emmaüsgangers vindt niet plaats bij hun thuis maar onderweg terug naar hun vrienden. Onderweg. In de wereld met een boodschap van hoop en nieuwe toekomst. Die laatste mededeling is essentieel. Als het verhaal gestopt was met de verbazing van de twee dan was het als het ware daar gebleven. In de vrome binnenkamer. Dan had het ons niet bereikt.
Onderweg zijn. Het zijn woorden die van alles oproepen.
Woorden die bij jouw leven passen misschien. Of bij je verlangen. Woorden waar je moed voor moet verzamelen, als er dingen in je leven gebeuren de je lamslaan of teleurstellen. Moed om weer de draad op te pakken moet om weer op weg te gaan naar de mensen toe. Het vraagt durf om op te staan en op weg te gaan.
Maar het is nodig. Geloof wil gedeeld worden. Net zoals het leven. We houden elkaar op de been.
Ik las deze week een interview (in Wapenveld) met een Engelse theoloog en oud aartsbisschop Rowan Williams. Hij spreekt daarin over de kracht van ontmoeting. Hoe belangrijk dat is.
En hij zegt dan: “Temidden van twee sprekers ontstaat iets dat er daarvoor in geen van beiden was”. Dat is mooi gezegd. Het verrijkende van een echte ontmoeting. Ik wil het graag voorstellen dat zulke ontmoetingen ook toen er daar hebben plaatsgevonden rond de opgestane Heer. En dat dat sindsdien het patroon is geworden waar de kerk van leeft. Je blik wordt verruimd. Je verlangen wordt aangespoord. Je moed wordt vergroot. Je durft boven jezelf uit te stijgen.
In een echte ontmoeting komen krachten los die je uittillen boven jezelf.
Dat is iets van de goede geest van Jezus.
Dat is wat hij ons nalaat.
Het verhaal dat doorgaat, dat wij doorvertellen, in woorden maar nog veel meer in daden van geloof, creativiteit en vernieuwing.
Jezus is de opgestane.
Maar in dit verhaal zijn het ook die twee die opstaan. Brandde ons hart niets toen hij onderweg met ons sprak… ze stonden op en gingen meteen terug. Ook dat is van belang. Er staat niet: ze gingen meteen terug. Nee, ze stonden op en gingen meteen terug.
Ook de details doen ertoe.
Je gaat het pas zien als je het door hebt.
No Comments