Overdenking

De paden zijn verstandiger dan wij (Mat. 2: 1-12)

In de eerste eeuwen van de christelijke kerk werd het kerstfeest op deze dag gevierd, 6 januari, Driekoningen. In de oosters-orthodoxe kerken is dat nog steeds zo. Het kerstfeest zoals wij dat kennen, Kerstmis – de Christus-mis om de geboorte van Jezus te vieren, kwam pas in de vierde eeuw in zwang.
Wat in de oorsprong gevierd werd, was de verschijning (epifanie) van Christus in de mensenwereld, en daarbij dacht men niet in eerste instantie aan zijn geboorte, maar aan het hoge bezoek dat het kind en de heilige familie ontving van de wijzen of de magiërs, van de vertegenwoordigers van de grote mensenwereld.

In het verhaal dat door de evangelist Matteüs wordt verteld, komen oude motieven samen. Matteüs stileert zijn verhaal naar voorbeelden uit het eerste testament. Regelmatig lezen we dan ook mededelingen als: zo ging in vervulling wat gezegd is door de profeet (1: 22; 2: 15; 2: 17; 2: 23).
Ook in de tekst van vandaag is er een verwijzing naar de profeten, als de adviseurs van koning Herodes hem vertellen dat de messias in Betlehem geboren zal worden. Herodes is nieuwsgierig geworden door het bezoek van de magiërs uit het Oosten, die een koningsster hebben gezien en nu op zoek zijn naar de pasgeboren koning der Joden.
Het bezoek van de magiërs, aka de wijzen uit het oosten, wordt verteld als de vervulling van een eeuwenoude droom van Israël dat de volken van de wereld op zullen trekken naar Jeruzalem:  Volken laten zich leiden door jouw licht / koningen door de glans van je schijnsel (…) de rijkdom van vreemde volken valt je in de schoot (…) Uit Seba komen ze in groten getale / beladen met wierook en goud (Jes. 60: 3 – 6). Zoals eens de koningin van Seba naar Salomo kwam om hem eer te bewijzen en te overladen met geschenken, goud, reukwerk en edelstenen (I Kon. 10: 10).

Je kunt zeggen, is dat niet wat overdreven? Zoveel eer voor zo’n klein kind. Is dat werkelijk voor te stellen, dat zoiets zou gebeuren, drie koningen uit het Oosten die een ommelandse reis maken om hun kostbaarheden aan dit kind te schenken?
Wat is daar overigens mee gebeurd? Hebben zijn ouders het voor hem bewaard, op de bank gezet als spaargeld? Of is het verkocht en is het geld aan de armen gegeven? Of hebben ze die kostbaarheden misschien nodig gehad om de mensensmokkelaars te betalen die hen hierna naar Egypte hebben gebracht?

Het is natuurlijk onzinnig om dat soort vragen te stellen. Duidelijk is dat Matteüs een mooi verhaal vertelt, waarin de nodige ironie is gestopt. De machtige koning Herodes die siddert op zijn troon – de paranoia van de machthebbers van alle tijden; de hoogwaardigheidsbekleders die niet in het paleis van de macht moeten zijn, maar naar een eenvoudig huis in Betlehem worden doorverwezen; en natuurlijk de droom – ook een bijbels motief – waardoor ze een andere route terugnemen en Herodes op een dwaalspoor wordt gebracht, hoewel hij al had kunnen weten dat hij in Betlehem moest zijn.
Laat het verhaal vooral een verhaal blijven.
Het heeft door alle eeuwen heen tot de verbeelding gesproken, ook letterlijk is het op vele manier verbeeld.

Een belangrijk deel van de fascinatie voor dit oude verhaal, schuilt in het motief van de reis. Hoewel we niets horen over de route, over hun vertrekpunt of hoe lang ze er over gedaan hebben, de suggestie is duidelijk dat de magiërs een lange reis hebben moeten maken. De ster heeft hen naar eigen zeggen geleid.
Ook dat spreekt tot de verbeelding. In een tijd ver voor Google Maps en andere navigatiesystemen, reizen op de sterren, je weg vinden door de woestijn want ze reisden immers op kamelen (ja? waar staat dat in de tekst?).
De magiërs reizen naar het kind, en ze reizen ook weer terug naar hun land, staat er aan het slot. Langs een andere route. Ook dat is misschien van belang.

De reis, of de weg – de levensweg, de levensreis, de heenreis en de terugreis – het zijn spirituele motieven geworden, die veel mensen vandaag de dag aanspreken. We gaan allemaal onze weg door het leven. We zijn misschien wel allemaal op zoek, naar … het geluk? Naar iets waar je voor knielen kunt (eer kunt bewijzen), waar je je hart, je ziel en zaligheid aan kunt geven? We zijn op zoek, naar het kind misschien, dat alle beloften die we op een vage manier voor ons zelf en ons leven koesteren, zou kunnen inlossen? Dat wat we zelf niet kunnen, moet dat kind voor ons gaan doen of gaan betekenen, of wat ook maar voor jou dat kind betekent of symboliseert. Je zoekt iets, of iemand, iets buiten jezelf, dat je de vervulling moet geven in de innerlijke leegte die je voelt. Daar zit natuurlijk ook een gevaarlijke kant aan, het onvervulde verlangen, het altijd maar op weg zijn, zoeken en dwalen en het nergens kunnen vinden. Het ware geluk is altijd ergens anders, voorbij de horizon. Is dat zo?

Het zijn meer vragen die je hier moet stellen, dan antwoorden die je kunt geven. Want ieder gaat zijn of haar eigen weg. Niemand kan jouw pad lopen en jij niet het pad van een ander. Het zijn misschien clichés of open deuren, zeker aan het begin van een nieuw jaar; maar dat roept dat spirituele motief van de levensweg op. Tegelijkertijd wordt het daarmee heel persoonlijk en daardoor urgent.

Vandaag komt daar nog iets bij.
Dat heeft te maken met een tekst van de Zweedse dichter Lars Gustafsson, overleden in 2016. Ballade over de voetpaden in Västmansland – dat is een gebied in Midden Zweden.
Ik wil vertellen wat mij in deze tekst fascineert.

Dat zit in de dubbelheid. Enerzijds gaat het over voetpaden in het landschap, die er soms al jarenlang liggen. Uitgesleten door generaties voor ons, die als het ware het pad voor ons hebben gebaand. Wegen en paden hebben soms al een hele oude geschiedenis.

‘wie gaven vorm aan het pad? (…) allen en niemand / we maken het samen / ook  jij op een winderige dag / als het vroeg of laat op aarde is / wij schrijven de paden’.

Dat is het ene. Wij maken het pad…
Maar het andere is in dezelfde zin gezegd. De paden blijven bestaan. Ze zijn ouder dan wij. Ze zullen ons ook overleven?
De dichter zegt het zo: ‘De paden zijn verstandiger dan wij / en weten wat wij zouden willen weten’.

Er ligt een bijzondere wijsheid opgesloten in het pad dat door ons en vóór ons is gebaand. Het pad weet meer. Het leidt ons om het moeras heen ‘met de zekerheid van iemand die het eerder heeft gedaan’.
Je kunt vertrouwen op de wijsheid van de mensen voor ons die het pad hebben gemaakt. Dat is de kracht en de wijsheid en de robuustheid van de traditie.
Tegelijk moeten wij in onze tijd en in onze situatie zelf het pad lopen, en het zo opnieuw vormen of open houden. Ongebruikte paden groeien dicht, worden binnen de kortste keren overwoekerd, totdat je ze alleen nog maar met de grootste moeite terug kunt vinden, als je dat zou willen. Wij maken samen het pad.

Maar is het leven (en het geloven) dan alleen maar, gaan in de gebaande wegen?
De traditie voortzetten?
Of moet je misschien ook zelf, nieuwe wegen banen. Onvermoede paden bewandelen. Juist van het gebaande pad afwijken, om nieuwe ontdekkingen te doen, om je eigen pad te vinden? Dat vind je niet zo direct terug in het gedicht. Of misschien toch?
Je kunt het pad makkelijk kwijt raken, maar: ‘er is een vervolg, er is altijd een vervolg, als je maar zoekt’.

U merkt wel, dat deze tekst mij fascineert, zonder dat ik alle antwoorden heb. Dat is poëzie, het roept vragen op – doe er uw voordeel mee.

We gaan allemaal onze weg in het leven en ook in de kerk, die ons allemaal zo dierbaar is. En een weg gaan is principieel onzeker, kwetsbaar, open voor verrassingen.

Ik vond de volgende tekst, waarmee ik wil afsluiten,

Ik wens
dat gezegend is
de grond onder jouw voeten,
het pad waarop je gaat,
het doel van je verlangen.

Ik hoop
dat gezegend is datgene
waarop jouw denken zich richt,
naar wie jouw liefde vloeit,
waarnaar je hoop uitgaat.

Ik wens
dat je vrede en vreugde vindt
in wie je pad kruist,
in wie je op jouw tocht vergezelt,
in wie in je leven komt.

Previous Post Next Post

1 Comment

  • Reply B. Brouwer 22/01/2019 at 12:07

    Van de paden van de Zweedse dichter Lars Gustafsson is het maar een kleine stap naar de merkstenen van de Zweedse diplomaat Dag Hammarskjöld:
    https://www.trouw.nl/home/de-donkere-nacht-van-een-diplomaat~ab5a3eaf/

  • Leave a Reply