Toen de oorlog in Oekraïne pas was uitgebroken, hebben we de Jozefkerk opengesteld en werd er een druk bezochte gebedsdienst gehouden met aansluitend een vredeswandeling door het centrum van de stad. Iemand zei in die dagen tegen mij: ‘Dominee, jullie bidden voor Oekraïne. Maar bidden jullie ook voor Rusland?’ Mijn reactie was: ‘In de kerk bidden wij om vrede, niet voor de één of tegen de ander, maar om vrede’. Christenen dienen de zaak van de vrede.
hoofdartikel voor Kerkblad Protestantse Kerk Assen, 15 september 2022
Ik schrijf het nu allemaal vlotjes op, maar het kwam er toen wat stamelend uit. De vraag was terecht en dwong me om goed te bedenken wat precies de rol van de kerk is in dit soort situaties, van oorlog en vrede.
De aandacht voor de oorlog is na ruim een half jaar wat weggezakt. Maar over het algemeen is er nog steeds veel sympathie voor Oekraïne en worden vluchtelingen uit de oorlog ruimhartig opgevangen. In de afgelopen maanden hebben Westerse landen telkens weer militaire steun aan Oekraïne toegezegd.
De vereniging Kerk en Vrede publiceerde rond Pinksteren een Open Brief waarin vraagtekens gezet werden bij dit beleid. Kerk en Vrede, de oudste vredesorganisatie in ons land, verbindt “mensen die zich inzetten voor ontwapening en geweldloosheid. Zij gelooft dat het onterecht en onverantwoord is om te vertrouwen op geweld. Zij gelooft dat we ons kunnen en moeten wagen op de weg van de actieve geweldloosheid in dienst van de gerechtigheid”, valt op hun website te lezen. In hun Open Brief wordt kritiek geleverd op de bewapening van Oekraïne door het westen. Er wordt helemaal niet nagedacht over manieren om het conflict te de-escaleren, om te zoeken naar vrede.
De Open Brief riep de nodige kritische reacties op. Door een wat onhandige formulering leek het of er begrip was voor Poetin’s agressie. In een vervolgbrief werd het standpunt van Kerk en Wereld nog eens duidelijker uitgelegd. Ze willen niet pro-Poetin of anti-Oekraïne zijn (of andersom). Wat hen vooral stoort is de kritiekloze oorlogsretoriek en het ontbreken van het begin van een vredesstrategie. (De volledige brieven zijn na te lezen op de website kerkenvrede.nl)
Het is goed dat de kerk een plek biedt, niet alleen om te bidden voor vrede, zoals in het begin van de oorlog, maar ook om na te denken en ons te bezinnen op de vredesvraagstukken. Om een begin te maken met het bouwen aan vrede. Uiteindelijk moet dat op politiek vlak gebeuren. Maar de samenleving en dus de kerken kunnen daar aan bijdragen. De weg van de vrede vraagt vredestichters. Al was het alleen al door het bieden van een podium voor reflectie, rustig nadenken, bezinnen en evalueren, woorden die in de brief van Kerk en Vrede worden gebruikt en die mij persoonlijk aanspreken. Een van de grote problemen van de huidige tijd is dat juist dat soort plekken zeldzaam worden. Waar wordt er nog echt geluisterd naar elkaar, met openheid en respect en met de bereidheid je oprecht te verdiepen in de mening van een ander?
In de komende vredesweek, die van 17 t/m 25 september wordt gehouden, willen we in Assen zo’n podium creëren. Op dinsdag 20 september is ir. Kees Nieuwerth uitgenodigd. We gaan met hem in gesprek over het thema ‘rechtvaardige vrede’.
Kees Nieuwerth was tot voor kort actief bij de landelijke Raad van kerken. Hij is lid van het Religieus genootschap der Vrienden, beter bekend als de Quakers, die een lange traditie van christelijk pacifisme kennen.
Christelijk pacifisme, het zou een vanzelfsprekende combinatie moeten zijn, maar het roept nogal eens heftige reacties op. Geweldloosheid wekt vaak woede. Terwijl het christendom, zeker in aanvang, een pacifistische beweging is. Jezus spreekt de vredestichters zalig en belichaamt in eigen persoon de vrede. Hij verkondigt een koninkrijk van vrede en recht. Hij wijst de weg van het geweld af. De eerste volgelingen van Jezus weigerden krijgsdienst omdat het niet te verenigen was met hun geloof.
Het verhaal is bekend. Toen het christendom staatsgodsdienst werd in het Romeinse Rijk, werd alles anders. Kerk en staat raakten hecht met elkaar verstrengeld. Het kruisteken kwam op het legervaandel te staan. Theologen ontwikkelden het leerstuk van de ‘rechtvaardige oorlog’. Christelijk geloof en pacifisme raakten verwikkeld in een gespannen verhouding.
De paradox van de ‘rechtvaardige oorlog’ is dat het onbedoeld precies het probleem blootlegt. De oorlog moet steeds gerechtvaardigd worden. Het omgekeerde niet. Vrede hoef je immers niet te rechtvaardigen.
Dat betekent volgens mij op zijn minst dat voor een christen oorlog en geweld nooit vanzelfsprekend kunnen zijn, laat staan het laatste woord hebben.
Hoe het dan wel moet, is een open vraag. Ook als je niet gelooft dat geweldloosheid altijd mogelijk of geboden is, blijft de oprechte zoektocht naar vrede onze opdracht. Want we zijn niet voor de één, of tegen de ander, maar we willen de vrede dienen.
De Pax Christi.
1 Comment
In Rolde was een zondagavond bijeenkomst met Bram Grandia (je was daar zelf aanwezig, ik luisterde voor de radio). De inleider nam naar mijn idee van tijd tot tijd nogal een ,vechthouding’ aan om zijn opvattingen ( en gelijk) over het voetlicht te brengen. Enkele uitspraken waren buitengewoon onzorgvuldig:
– “Stalin heeft niet massaal Joden vermoord”
Nee , hij heeft ze over de grens naar Duitsland gejaagd. En vervolgens miljoenen Russen vermoord.
– “In Rusland is tegenwoordig een bloeiende kerk, die was verboden onder het Communisme”.
Zonder enige kanttekening te plaatsen bij het gedrag van deze kerk en kerkleiders.
Deze opmerkingen sneden door mijn ziel, dit draagt niet bij tot een oprechte zoektocht naar vrede. Heel, heel jammer.