Bilal Ben Abdelkarim, Van dankbaar naar strijdbaar

De aanslag op de Twin Towers van 11 september 2001 markeert een omslagpunt in de moderne geschiedenis. Het verandert ook het leven van de toen 17-jarige Bilal Ben Abdelkarim, student aan het MBO. Opeens ontstaat er een andere sfeer in de maatschappij. De Islam ligt onder vuur. Moslims worden bevraagd op hun standpunten ten aanzien van terreur en geweld. Tot dan toe was het geloof voor hem een vanzelfsprekende achtergrond van het dagelijks leven, vooral iets in de familiesfeer, behorend bij de Marokkaanse cultuur van zijn ouders. Nu wordt hij gedwongen, als jonge adolescent, om zich uit te spreken, terwijl hij zelf nog zoekend is naar zijn identiteit.
Tegelijkertijd verhardt de samenleving met de politieke opkomst van Pim Fortuyn waarmee het populisme en het anti-islam sentiment wortel schiet. Een ontwikkeling die tot de dag van vandaag doorwerkt. “Het waren heftige tijden voor moslims van mijn generatie”, schrijft Abdelkarim in het voorwoord van zijn boek Van dankbaar naar strijdbaar. Inmiddels is hij docent burgerschap, een beroepskeuze die mee ingegeven is door zijn ervaringen, die zijn politiek en maatschappelijk bewustzijn ontwikkelden.

Met name de Arabisch-Europese Liga (AEL) wordt belangrijk voor zijn politieke vorming. Deze vindt haar oorsprong in België maar krijgt in de jaren daarna ook afdelingen in andere landen.  Ben Abdelkarim herkent zich in de voorman van deze beweging, Dyab Abou Jahjah, die zelfbewust opkomt voor de politieke en burgerlijke rechten van zijn generatie. Anders dan hun ouders, de eerste generatie migranten, die vanuit een bepaalde onderdanigheid aarzelend hun weg zoeken in de samenleving, sterk georiënteerd op de cultuur van herkomst, kiest de nieuwe generatie ervoor om zich nadrukkelijker te positioneren. Zij zijn geen ‘gasten’ meer, maar burgers. Ze horen er niet alleen bij en hebben recht op hun eigen positie in het geheel van de samenleving; ze willen actief meedoen om die samenleving politiek vorm te geven. De AEL mobiliseert dit verlangen, zeker voor Ben Abdelkarim in deze voor hem zo belangrijke en vormende periode. Het is een beweging van empowerment en van emancipatie. “De AEL leerde onze generatie dat we onszelf eerst als burgers dienen te zien als we door de gevestigde orde als volwaardige burgers gezien willen worden. Ze leerde ons ook de nederige gastenmentaliteit van ons af te schudden” (p. 183).

In zijn boek besteedt hij veel aandacht aan de opkomst en de ontwikkeling van de AEL, die zich inzet voor de islamitische immigrantengemeenschappen in Europa. De AEL gelooft in de multiculturele samenleving als politiek model. Ze willen niet assimileren en ook niet tussen twee culturen bekneld raken, maar eigen identiteit en cultuur behouden en tegelijk volwaardige burgers zijn van de landen waarin we wonen, staat in de beginselverklaring (p. 91).
Uit deze formulering wordt al duidelijk dat er een zekere spanning opgesloten ligt in de uitgangspunten. Die komen dan ook in de jaren daarna tot uitdrukking. De AEL kent de nodige interne discussies en conflicten en de beweging gaat daar mede aan ten onder. Ook van buiten krijgt de AEL de nodige kritiek, soms aangewakkerd door de media, met name in Vlaanderen, die de beweging schaden.
Dat is allemaal niet zozeer het onderwerp van zijn boek, al benadrukt hij wel dat het belangrijk is dat de geschiedenis van de AEL goed gedocumenteerd wordt. Ben Abdelkarim wil vooral de emancipatoire kracht van de AEL eren. De AEL heeft hem en veel van zijn generatiegenoten geholpen om hun identiteit te ontwikkelen, om zich bewust te worden van het belang van politiek en actief burgerschap.

Vandaar dat hij ook ingaat op de huidige politieke situatie, met de opkomst van extreemrechts en de recente verkiezingswinst van de PVV. Scherp laat hij zien dat er een sluipend gevaar is dat onze instituties worden ondermijnd. Het constant herhalen van extreme uitspraken heeft als doel een nieuwe normaliteit te creëren. De “achterliggende strategie is om dingen op te rekken, zodat het op een gegeven moment niet meer zo gek wordt gevonden. Daarmee zijn de piketpaaltjes verschoven. Het maken van beleid komt dan uiteindelijk bij andere partijen terecht, is het idee”, citeert hij een voormalig PVV-er (op p. 163). Zonder te regeren beïnvloedt extreemrechts het maatschappelijk debat. Hoe dat gaat uitpakken nu ze sinds kort wél regeert, is afwachten, maar je kunt wat Ben Abelkarim betreft niet genoeg op je hoede zijn.

Als docent burgerschap zal hij altijd benadrukken dat het belangrijk is om je stem te laten horen, om mee te doen, om je niet op een zijspoor te laten rangeren. Als tegenhanger van de zeven vinkjes van Joris Luyendijk, formuleert hij ‘zeven allochtone vinkjes’:
– bicultureel
– meertalig opgevoed
– bewegend in meerdere bubbels
– puttend uit meerdere geschiedenissen
– spiritueel en/of religieus verrijkt
– karkatervorming vanwege invechten in de maatschappij
– flexibiliteit verheven tot levenskunst (p. 187). Het zijn deze kwaliteiten die je vooruit kunnen helpen in een ‘superdiverse samenleving’.

Van dankbaar naar strijdbaar is een belangrijk boek. Via het persoonlijke verhaal van de schrijver wordt duidelijk dat de strijd voor een inclusieve en rechtvaardige samenleving ons allemaal aangaat. Die samenleving moeten we samen vormgeven. Dat is niet vanzelfsprekend en niet gemakkelijk, zeker niet in deze verwarrende tijden. Maar ‘laten is geen optie’.

Bilal Ben Abdelkarim, Van dankbaar naar strijdbaar. Emancipatie als antwoord op extreemrechts populisme, Uitgeversmaatschappij Walburg Pers Zutphen 2024, 195 pag., € 24,99