Artikelen

Bezieling

In het TV-programma Sterren op het doek worden bekende Nederlands geportretteerd door drie schilders, waarna ze één van de doeken uit mogen kiezen die hen het beste bevalt. Het is leuk om mee te kijken hoe de verschillende kunstenaars te werk gaan en verrast te worden door het eindresultaat. Als kijker leef je met de hoofdpersoon mee, die het meestal moeilijk vindt om tot een keuze te komen.
Wat mij opvalt, is dat lang niet altijd het meest gelijkende portret gekozen wordt. Soms zijn de schilderijen haast fotografisch precies geschilderd, maar valt de keuze toch op een, zo op het oog, minder lijkend exemplaar. Als reden wordt dan aangevoerd, dat dit meer ‘leeft’ of een kenmerkend aspect van de persoonlijkheid uitdrukt. Er spreekt meer bezieling uit.

Artikel geschreven voor Kerkblad Assen Pinksternummer

Bezieling is een wat ongrijpbaar woord, waarvan iedereen toch meteen begrijpt wat er mee bedoeld wordt. Het is iets wat je niet precies kunt omschrijven of benoemen, maar wat je wel ogenblikkelijk herkent. Echte bezieling is een keurmerk van het ware. Je wordt geraakt, vaak tot je eigen verrassing. Er gebeurt iets, in een overrompelende ervaring, in een verrassende ontmoeting. Er is een vonk die overspringt. Bezieling is niet iets wat je kunt organiseren, maar wat je overkomt. Hooguit kun je de voorwaarden scheppen waaronder het gebeuren kan, maar bezieling is niet aan wetmatigheden gebonden. Het komt niet op bestelling.

Bezieling is een oud woord, waar je het nog oudere woord ‘ziel’ in terug hoort. Ook zo’n ongrijpbaar begrip. Bovendien is de ziel belast door een lange traditie van christelijk en ook filosofisch taalgebruik. Voor veel mensen in onze kring zal het vooral een woord uit het taalveld van kerk en bijbel zijn. ‘Ziel, gij zijt geboren tot, zingen voor de Heer uw God’ (Psalm 146), valt mij zomaar binnen, maar bij u zijn het misschien andere (vers)regels.

Ondertussen is de zaak waar het bij het woord bezieling om gaat helemaal iets dat past in onze eigentijdse beleveniscultuur. We willen geraakt worden, anders zijn we snel verveeld. Een schilderij dat ons niet treft, boeit ons niet. Sowieso blijkt uit onderzoek dat museabezoekers gemiddeld niet langer dan negen seconden naar een schilderij kijken. (De BN-ers in Sterren op het doek nemen overigens wat meer tijd!). Als er niets te beleven valt, vinden we het maar een zielloze vertoning. Niet waard om je aandacht aan te schenken of je kostbare tijd aan te verdoen.

De druk van de beleveniscultuur heeft gevolgen op allerlei terreinen van het leven. Daar kun je kritisch over zijn, maar het is allereerst een doodgewone constatering. We kijken anders naar televisieprogramma’s: die waar we vroeger voor thuisbleven, vinden we nu, als we ze terugzien, tergend traag. In het onderwijs is de manier van lesgeven compleet veranderd, interactief geworden. Ook in de kerk willen we wat beleven. En als dat niet genoeg gebeurt, halen jongeren het wel in evangelische kringen, voor zover jongeren nog zoeken naar bezieling in een kerk.

De kritische kanttekening is niet, dat ervaring of beleving verkeerd zou zijn. Integendeel. Geloof dat geen ervaring is, is dood. Daar is alle bezieling uit verdwenen. Het punt is ook niet dat we met de hang naar bezielde beleving teveel aan de kant van de menselijke behoefte gaan zitten. Als geloven niet aansluit bij diepe menselijke verlangens, is het evenzeer ten dode opgeschreven. Geloof is eerst een zaak van het hart en pas daarna van het verstand. Ervaring gaat voor doordenking.
De kritische opmerking bij de bezieling die in de beleveniscultuur centraal staat, is dat daarin bezieling teveel door de mens zelf moet worden opgewekt. Alsof wij de bezieling maken, organiseren, managen. Bij ‘bezieling’ gaat het daarentegen meer om het ontvangen dan om het doen, of deftig gezegd: meer om de receptiviteit dan om de activiteit.

Wij máken het feestje niet, het overkomt ons. Vandaar dat sommige feesten maar niet gezellig willen worden, wat we er ook voor uit de kast halen.
Het is vergelijkbaar met het voorbeeld van het begin. Het portret dat té perfect gelijkt, hoeft ons niet altijd het meest te raken. Wat ons wél raakt, voelen we al snel aan, maar probeer maar eens met woorden uit te leggen waarom dat zo is.
Bezieling is iets wat je overkomt, niet iets wat je organiseert.

In het Pinksterverhaal is dat precies aan de orde. Het is een feest dat de leerlingen overkomt, in de volle betekenis van dat woord. Bezieling die hen overvalt, raakt en optilt. Met alle gevolgen van dien.

In dit licht vind ik het veelzeggend dat hun nieuwe taal als dronkenmanspraat wordt gehoord. Dat is immers de reactie van het aanwezige publiek als ze de leerlingen horen spreken. Het is niet vanzelfsprekend dat hun bezieling ook anderen bezielt. Of je geraakt wordt, of je laat raken, dat is het geheim van de werking van de Geest. Hoe dat kan? Probeer dat maar eens uit te leggen.

Previous Post Next Post

No Comments

Leave a Reply