Het idee voor zijn boek ontstond aan de borreltafel, toen Alain Verheij zijn nieuwste iPhone liet zien aan middelbareschoolvriend Paul Schenderling. Hij mompelde bij wijze van verontschuldiging dat hij eigenlijk niet wilde weten wie er allemaal voor de productie van zijn gadget krom hadden gelegen. Een opmerking met gevolgen. Want het leidde ertoe dat Paul, econoom, zich in het onderzoek naar onze productieketens ging verdiepen. (Samen met collega econoom Matthias Olthaar publiceerde hij onlangs het boek Hoe handel ik eerlijk?) Het borreltafelgeprek markeert voor Alain achteraf het begin van zijn boek, Geld en Go€d, waarin hij op zoek gaat naar de waarde(n) van geld in het licht van de Bijbelse verhalen.
Zo geformuleerd, klinkt dat tamelijk stoffig en schools. Maar dat is niet de manier waarop Verheij het aanpakt. Evenals in eerder werk van zijn hand, weet hij de Bijbelse verhalen op een aanstekelijke en frisse manier neer te zetten. Losjes gerangschikt naar het Onze Vader, haalt hij allerlei verhalen en teksten uit de bijbel aan, die opvallend vaak economische raakvlakken blijken te hebben. Als lezer word je meteen overtuigd van de actualiteit van die oude verhalen.
Eigenlijk is dat niet zo vreemd. Bijbelverhalen gaan over de moeizame zoektocht naar het goede leven van gewone mensen van alle tijden. Precies daarover gaat het ook in de economie. Over hoe mensen samenleven en samenwerken, hoe ze samen het leven vormgeven en inrichten.
Vandaag de dag wordt economie steeds meer gezien als een (sociale) gedragswetenschap. Men komt terug van de eenzijdig wiskundige benadering, waarin het economisch leven in gefixeerde mathematische modellen wordt opgesloten. Mensen handelen lang niet altijd rationeel, en zijn niet uitsluitend uit op eigen gewin, maar laten zich leiden door waarden, bewust of onbewust. Juist op dat vlak openen de bijbelse verhalen nieuwe perspectieven.
De vele voorbeelden die Verheij aanhaalt, bewijzen dat. Van de verhalen over Jozef, tot slaaf gemaakt en weggevoerd naar Egypte en later opgeklommen tot minister van economische zaken, tot het idyllische verhaal van Ruth en Boaz, tot en met de gelijkenissen van Jezus uit het Nieuwe Testament: altijd gaat het ook over geld en goed en onze verhouding daartoe. Gaat het over de vraag naar het goede samenleven. Of om het in de taal van de bijbel te zeggen: over rechtvaardigheid (OT), of het Koninkrijk van God (NT). Niet bedoeld als kant en klare blauwdruk voor een ideale maatschappij maar wel als een richtinggevend visioen. Zo kan het ook.
Bijvoorbeeld in het al genoemde verhaal van Ruth en Boaz. De sociale wetgeving in het oude Israël zorgt ervoor “dat Ruth niet veroordeeld is tot de bedelstaf, geen vogelvrije buitenlandse vrouw is wier veiligheid constant in het geding is, en dat ze niet noodgedwongen in het lokale bordeel hoeft te werken voor haar levensonderhoud. Ze krijgt, geheel in lijn met de visie op rechtvaardigheid van alle geldende Bijbelse wetgeving, genoeg te eten en te drinken, ook al bezit ze geen land en heeft ze geen baan en levert ze de baas niets op. Toch ziet hij haar niet als parasiet, maar als volwaardig medemens. Dit vloeit voort uit het diepgewortelde besef van Boaz dat zijn rijkdom ook maar gekregen is, en dat hij dat imposante landgoed uiteindelijk ook maar te leen heeft” (p. 97).
Alain Verheij schrijft met aanstekelijk enthousiasme. Hij schakelt soepel tussen bijbel en actualiteit. Daarbij spaart hij nadrukkelijk zichzelf niet. Want als je eenmaal in de spiegel van de bijbelse verhalen leert kijken, ontdek je van alles waar je zelf aan werken moet. “Hoe langer ik met deze hoofdstukken bezig was, hoe meer ik inzag dat geld, en de manier waarop wij geld organiseren, een diep sociale en ideologische, en voor mij ook religieuze kwestie is. Het raakte mijn schuldgevoel, mijn verlangen naar rechtvaardigheid, mijn angst voor verlies, mijn verdriet om wat er mis is gegaan en mijn obstinate hoop dat de wereld mooier kan”, schrijft hij in zijn slotwoord (p. 163).
Een in veel opzichten rijk en verrijkend boek!
Alain Verheij, Geld en Go€d. Hoe we de wereld echt kunnen verrijken, Uitgeverij Atlas Contact Amsterdam 2022, 192 pag., € 21,99
No Comments