Vandaag (9 april) is het tachtig jaar geleden dat Dietrich Bonhoeffer op bevel van Hitler werd vermoord. Hij zat de laatste twee jaar van zijn leven gevangen vanwege zijn verzet tegen het naziregime. Zo was hij onder meer betrokken bij de mislukte aanslag op Hitler.
Bonhoeffer is een moderne heilige, vanwege zijn dappere en gelovig gemotiveerde verzet. Nu, zoveel jaar later, kun je daardoor geïnspireerd worden om in verzet te komen tegen autoritaire en totalitaire tendensen in de huidige wereld. Dat is de strekking van de recente heruitgave van een opstel van Bonhoeffer, dat hij in de oorlog als een Verantwoording schreef, nu in het Nederlands vertaald als ‘Waarom ik mij verzet’, met een uitvoerig essay als achtergrond en actualisatie, van de hand van theoloog Kick Bras.
Tegelijk is er sinds een aantal jaren een heel ander Bonhoeffer-beeld ontstaan. In Amerika wordt hij door religieus rechts op het schild geheven, als iemand die zich verzette tegen de liberale tijdsgeest. Bonhoeffer wordt door de MAGA-ideologen voor hun christelijk nationalistisch karretje gespannen. Het is een beetje zoals Marine Le Pen die zich vergelijkt met Martin Luther King. Een gotspe. Rond de recente verfilming van Bonhoeffer is deze cultuuroorlog weer in alle hevigheid opgelaaid.
Minder bont, maar toch ook een beetje twijfelachtig, is het theologisch profiel van Bonhoeffer dat de PKN op haar website plaatst. Natuurlijk kun je in kort bestek niet alles zeggen. Maar om als zijn belangrijkste kenmerk te noemen dat hij ’tegenstellingen overbrugde en de eenheid en heelheid van het leven voor Gods aangezicht liet zien’, is wat al te roze vromig. Bonhoeffer aarzelde niet zijn kerk scherp te kritiseren – hij maakte deel uit van de minderheid binnen de Duitse protestantse kerk die niet met Hitler meeheulde; hij trok politieke consequenties uit zijn geloof en was bereid daar de hoogste prijs voor te betalen. Die radicaliteit wordt zorgvuldig weggemoffeld in het wat vlakke stukje.
Zondag a.s. krijg ik zelf veel meer ruimte om over Bonhoeffer en zijn actualiteit te spreken. Ik ben uitgenodigd om voor het Zondagmiddagcafé in Winsum een inleiding te houden.
Deze week hebben we in eigen gemeente een gespreksavond georganiseerd, over het thema Kerkelijk spreken. Precies hetzelfde onderwerp waar de landelijke synode zich ook over gaat buigen. De toelichting bij dit agendapunt doet niet direct verwachten dat we een duidelijk statement vanuit de PKN gaan krijgen. Maar wie weet, de geest gaat soms onvermoede wegen…
Misschien dat de gedachtenis aan Bonhoeffer de synodeleden de nodige moed geeft om als kerk publiekelijk en profetisch te zeggen wat nu gezegd moet worden en op te roepen te doen wat gedaan moet worden.
Hier vind je het statement dat ik zelf in onze gespreksavond zal inbrengen en toelichten.
No Comments