Tomas Halik, De nacht van de biechtvader

Van de Tsjechische priester en filosoof Tomas Halik verscheen in 2014 zijn eerste boek in Nederlandse vertaling. Geduld met God werd positief ontvangen, vandaar dat de uitgever niet lang gewacht heeft om een nieuwe titel op de markt te brengen.

In De nacht van de biechtvader zijn essays gebundeld die al dateren uit 2005. Dat is hier en daar te merken maar is in het geheel niet storend. Integendeel, want hieruit blijkt dat Halik theologiseert naar aanleiding van de concrete praktijk zoals hij die als docent en als biechtvader waarneemt: “Ik wil mijn ervaringen delen: hoe iemand deze tijd en deze wereld in zijn uiterlijke en innerlijke vormen ziet, iemand die gewend is naar anderen te luisteren als ze hun schuld en falen bekennen, als ze hun strijd, zwakheden en twijfels voorleggen, maar ook hun verlangen naar vergeving, verzoening en innerlijke heling, naar een nieuw begin.” Zo legt Halik meteen al zijn kaarten op tafel (p. 12).

Halik voelt zich verwant met de gelovige zoeker. Dat bleek al uit zijn vorige boek, waarin de figuur van Zacheüs – de nieuwsgierige buitenstaander – een leidend motief vormt. Ook nu lezen we fraaie passages over de theologie en de spiritualiteit van de paradox, over de eigen kracht van het kleine geloof, over het niet weten als het gaat om de vraag die het lijden oproept. Halik moet niets hebben van wat hij ´goedkoop geloof´ noemt, het zelfverzekerde en triomfalistische evangelische geloof. Ironisch beschrijft hij hoe bij massabijeenkomsten “dikke papa´s en eerbiedwaardige matrones (…) met tranen op de wangen, in grote stadions meedeinen op het ritme en met opgeheven armen ´Hoera´ roepen en ´Halleluja Heer Jezus´.” Zijn conclusie: “Als we mensen niet bijtijds duidelijk maken dat God in een ontoegankelijk licht verblijft, dat gebed stil-zijn voor het Geheim is en geloof de weg van het respecteren van en het wennen aan dit geheim (…) dan bedriegen we hen en onszelf en is er geen waarheid in ons” (p. 58). Geloof vraagt om discretie.

Het boek bevat 16 essays, in retraite geschreven. Halik reflecteert op ontmoetingen en gesprekken die hij als priester en biechtvader voert. Het peilt aan de hand daarvan de tijdgeest en probeert tegelijkertijd de contouren van een geloofwaardig, christelijk antwoord te schetsen. Meermalen benadrukt hij dat geloven niet betekent het aanhangen van bepaalde overtuigingen of meningen, maar dat het een levenswijze impliceert in de navolging van Christus. Zijn zwakheid is onze kracht, zegt hij Paulus na. God is aanwezig als de afwezige, openbaart zich als de verborgene. Dat zijn de eerder genoemde paradoxen die een authentiek geloof stempelen en het ervoor behoeden de eigen visie als het definitieve gelijk te bestempelen.

De persoonlijke en directe stijl maakt zijn boek aansprekend. Alsof hij met jou als lezer in gesprek is. Het is ook een vroom boek, in de goede zin des woords. Niet klef of vol met christelijke clichés. Integendeel, het is prikkelend en uitdagend, terwijl tegelijk de hartenklop van zijn eigen geloof voelbaar blijft.
Thema’s die Halik aansnijdt zijn bijvoorbeeld de gespannen verhouding tussen geloof en wetenschap, de brede onverschilligheid ten aanzien van God – niet alleen typisch voor de Tsjechen maar ook herkenbaar in ons eigen land – en de zoektocht van veel jonge mensen naar zingeving buiten de eigen cultuur. Voor hen heeft hij een bijzondere sympathie. Zelf heeft hij naar eigen zeggen ook het geloof pas gevonden na veel twijfel en zoeken. Op een bepaalde manier gaat dat altijd door.
In de slotregels van het essay over de eeuwige vraag van het lijden (‘God weet waarom’) vinden we zijn opvatting kernachtig samengevat: “Wat overblijft, is alleen het ‘kleine geloof’, uitgekleed, moed zoekend om de lijdenden in de ogen te kijken, waarin slechts één enkele vraag geschreven staat: ‘Waarom?’
Maar ik weet het niet, mijn God, ik weet het niet! En dan doet het kleine geloof het enige wat het kan: het schept adem, neemt alle als open wonden blootliggende vragen op zich, neemt een aanloop en in een daad van vertrouwen springt het in de donkere ruimte van het geheim, waar het niets ziet maar ten minste hoop vermoedt: Ik weet niets, maar Jij weet het!” (p. 125).

We mogen na Geduld met God opnieuw blij zijn met dit boek. Halik is één van de weinige hedendaagse theologen die diepgang paart aan helderheid en daardoor enig licht kan verspreiden in de donkere nacht waarin het huidige Westerse christendom zich bevindt.

Tomas Halik, De nacht van de biechtvader. Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid, Boekencentrum 2016, 192 pag., €19,50, ISBN: 9789023970668