Artikelen

Paulus onder filosofen

De figuur van Paulus behoeft in christelijke kring geen introductie. Een groot deel van de nieuwtestamentische brieven staat op zijn naam. Ze horen tot de oudste christelijke documenten. Zijn boodschap heeft een grote invloed gehad op de jonge christelijke kerk. In de traditie van de kerk hebben zijn opvattingen steeds weer gezorgd voor nieuwe impulsen. De Reformatie bijvoorbeeld is ondenkbaar zonder Luthers herontdekking van Paulus.

Artikel geschreven voor kerkblad Protestantse gemeente Assen

In onze tijd wekken Paulus’ brieven belangstelling onder filosofen. Het gaat om een aantal internationaal vermaarde filosofen die een belangrijke rol spelen in het actuele debat. Dat is opmerkelijk omdat in de filosofie de belangstelling voor godsdienst en Bijbel al lang achterhaald leek te zijn. Nu lezen deze filosofen Paulus niet zozeer om zijn geloofsovertuiging. Ze haasten zich te verklaren zelf niet gelovig te zijn. Toch vinden ze zijn teksten van belang. Waarom?

Gert-Jan van der Heiden, hoogleraar te Nijmegen – en ook lid van het filosofisch elftal van dagblad Trouw – geeft in zijn boek Het uitschot en de geest. Paulus onder filosofen een aantal redenen voor deze filosofische belangstelling.
Paulus legt in zijn brieven een grote nadruk op het nieuwe begin. Hij verkondigt een nieuwe stand van zaken, een revolutionaire verandering. Paulus zet in op een alternatieve manier van leven en dat is interessant voor filosofen die sinds de jaren negentig reflecteren over onze politieke werkelijkheid die geen alternatief lijkt toe te laten.
Na de val van de muur lijkt er nog maar één politiek-economische optie te zijn, die van het kapitalisme. De wereld wordt steeds eenvormiger. De economische wetmatigheden bepalen alles en lijken overal het leven van mensen gelijk te schakelen. Filosofen als Alain Badiou en Slavoj Žižek zien in Paulus iemand die in een politiek-sociale status quo een nieuw begin uitroept en een andere horizon voor het sociale leven opent.

De tweede reden voor de belangstelling van de filosofen voor Paulus ligt in het verlengde hiervan. Paulus legt nogal nadruk op de nieuwe levenswijze die voortvloeit uit de revolutionaire verandering die hij verkondigt. Hij noemt dat ‘leven volgens de geest’. Hij roept zijn volgelingen op om zich in hun gedrag niet aan te passen aan deze wereld (gelijkvormig te worden). De levenswijze die hij propageert is non-conformistisch.
Deze ideeën prikkelen filosofen die zich bezighouden met het thema levenskunst, waarvoor in onze tijd hernieuwde belangstelling is ontstaan (in het spoor van Michel Foucault). In de oudheid stond de levenskunst centraal. Filosofen waren niet zozeer bezig om allerlei diepzinnige dingen over de wereld te denken, maar om mensen te leren op een goede manier te leven. Paulus hoort thuis in die antieke cultuur. Hij is daar als hellenistische (cultuur) Jood meer door beïnvloed dan wij denken. In ieder geval ligt hier een tweede aanknopingspunt voor de filosofen om zich met Paulus bezig te houden.

Een derde reden voor de filosofische interesse heeft te maken met wat Van der Heiden ‘het beginsel van de geest’ noemt. Geest (pneuma) is bij Paulus een belangrijk begrip, maar het is een misverstand om dat te beperken tot het geestelijk leven. Dat is in de geschiedenis vaak gebeurd. Geloofsopvattingen krijgen dan een eigen terrein toebedeeld, geïsoleerd van de overige domeinen van het menselijk leven. Maar het beginsel van de geest is bij Paulus niet slechts een spiritueel begrip, het doortrekt het hele menselijke bestaan. Het is, zoals in de klassieke oudheid, een denkwijze, maar ook een levenshouding en een manier van bestaan.

In mijn studieverlof heb ik het boek van Van der Heiden bestudeerd en een deel van de onderliggende literatuur. Dat is best pittige materie, zoals u misschien al hebt gemerkt, maar het loont de moeite.
De uitdaging zit er in om via de visies van de filosofen een nieuw licht op Paulus te krijgen. Natuurlijk zijn daar ook kritische vragen bij te stellen. Kun je Paulus begrijpen onder aftrek van zijn geloof, als je zelf zijn geloofsovertuiging niet deelt? Mij lijkt dat op voorhand geen bezwaar. Integendeel, juist door de buitenstaanders krijg je een nieuw perspectief aangeboden. Is dat ook niet precies een inzicht dat tot de kern van Paulus’ boodschap hoort?

 

Previous Post Next Post

1 Comment

  • Reply Andrée Don 08/08/2019 at 17:48

    Ga dit boek absoluut lezen!

  • Laat een antwoord achter aan Andrée Don