Ontwapenende vrede (Joh. 14: 27)

De oude Romeinen kenden de spreuk: Als je vrede wilt, bereid je dan voor op de oorlog (si vis pacem, para bellum). Het is een wijsheid die voortkomt uit de ervaring om een wereldrijk in de benen te houden, voorwaar geen sinecure. De Romeinen heersen over een uitgestrekt rijk en dat lukt alleen maar als je allerlei volkeren met geweld onderwerpt of via handelsbetrekkingen aan je weet te binden, waarbij het gevreesde Romeinse leger een belangrijke rol heeft. Vrede, de Romeinse vrede – de Pax Romana – kan er alleen maar zijn, door oorlog of oorlogsdreiging. Een gewapende vrede.

Het is nog steeds hoe het in de wereldpolitiek werkt, waarin machten en belangen voortdurend botsen en conflicten op de loer liggen.
De vraag is: hoe bewaar je in dat machtsspel de vrede? De Romeinse wijsheid is, door met oorlog te dreigen. Je moet niet zwak zijn, je moet je tegenstander imponeren, dan haalt hij het niet in zijn hoofd om jou aan te vallen.

Nu zegt Jezus in het evangelie van deze zondag: mijn vrede geef ik jullie, zoals de wereld die niet geven kan.
Ik weet niet of dat kritisch is bedoeld ten opzichte van de Romeinse vrede. Dat wordt niet direct duidelijk, al kan het heel goed op de achtergrond meespelen. Deze uitspraak van Jezus komt uit de zogenaamde afscheidsrede die je in deze vorm alleen in het Johannesevangelie vindt. Daarin wordt een tegenstelling gemaakt tussen de gemeente (de kerk) en de wereld. Misschien zet Jezus zich hier af tegen de Romeinse vrede? De Pax Romana is immers wat anders dan de Pax Christi. De vrede die Jezus geeft, die kan de wereld ons niet geven. Deze woorden maken bewust een tegenstelling.

Waarom kan de vrede die de wereld geeft niet tippen aan de vrede die Jezus geeft?
Omdat de vrede van Jezus meer is dan de gewapende vrede. Dat is eigenlijk een negatieve benadering, of Realpolitiek: als je vrede wilt, bereid je voor op de oorlog. De vrede van Christus is geen afgedwongen vrede, vanuit een machtspositie, maar is de vrede van het kruis, van de overgave, van de kwetsbaarheid. Een ontwapenende vrede. Als je vrede wilt, moet je je niet voorbereiden op oorlog, maar wees dan bereid om met elkaar in gesprek te gaan en te blijven… Zoek de vrede, door bruggen te slaan in plaats van muren te bouwen, die richting. Of is dat naïef?

Een tweede reden die de vrede van Jezus anders maakt is, dat dit een vrede is die ons geschonken wordt. Mijn vrede geef ik jullie, zoals de wereld die niet geven kan. Zijn vrede is niet de uitkomst van een politiek beredeneerd proces of het resultaat van menselijke inspanningen. Het is een vrede die Hij alleen ons schenken kan.

Maar als je dat zo zegt, ligt er een misverstand op de loer. Het misverstand, dat onze inspanningen voor vrede, er eigenlijk niet meer toe doen. Dat je als gelovige alle kaarten moet zetten op de vrede van Christus, die alle verstand te boven gaat, die uiteindelijk een kwestie van het hart en van een innerlijke zekerheid is, of zoiets. Vrede in je hart. Dat lijkt me dus een misverstand.
Laat duidelijk zijn, onze vredesinspanningen zijn en blijven belangrijk, zeker in een onvolmaakte wereld.
De vrede die Jezus belooft, doet daar niets aan af, komt er ook niet zozeer bij, als een soort extraatje, maar is de vrede die als het ware van binnenuit onze gebrekkige vredespogingen vult en kracht kan geven.

Misschien is het goed om wat nauwkeuriger naar de tekst te kijken. Jezus spreekt met zijn leerlingen over zijn naderende afscheid. Als ik er straks niet meer ben, zegt Jezus, zal ik jullie toch niet verlaten. “Later zal de pleitbezorger, de heilige Geest die de Vader namens mij zal zenden, jullie alles duidelijk maken en alles in herinnering brengen wat ik tegen jullie gezegd heb”. Zijn belofte van vrede staat in het verband van de gave van de heilige Geest. Door de Geest is Jezus er bij, dat is zijn belofte en zijn toezegging. En die geldt, ook nu. Dat is waarvan de kerk, de gelovige gemeenschap, leeft, elke dag opnieuw. En waar de Geest van Jezus is, daar kan het toch niet anders dan vrede zijn en vrede worden?

De vrede die Jezus geeft is een dagelijkse actuele realiteit. Het is niet zo, alsof ons een vrede beloofd wordt die pas aan het einde komt, als alles is voltooid, als in de beeldtaal van de bijbel het koninkrijk is aangebroken, of in de humanistische droom de eeuwige vrede tussen de volkeren tot stand is gebracht. Nee, de vrede die Jezus schenkt, is er nu al, voor wie daar in gelooft en daar op vertrouwt, en zich daar ook naar richt. Daarom staat er ook dat Jezus zegt: “Wanneer iemand mij liefheeft zal hij zich houden aan wat ik zeg, mijn Vader zal hem liefhebben en mijn Vader en ik zullen bij hem komen en bij hem wonen”. Vrede die ons geschonken wordt, als we die tegelijk waar maken.

De vrede is een geschenk, maar dat geschenk kun je pas ontvangen en ervaren als je Jezus liefhebt en als je daardoor deel krijgt aan de gemeenschap met hem en met de Vader. Mijn Vader en ik zullen bij hem komen en bij hem wonen. Dat is een beeld voor een spirituele ervaring dat Gods Geest in je woont, als een werkelijkheid die als het ware het hele huis van jouw leven van binnenuit vult.

Daarom is de Pax Christi ook een rijke, innerlijke vrede, die de onrust die er in ieders leven is kan overwinnen. Dat geldt ook in je persoonlijk leven, en in het leven van de kerkelijke gemeenschap, juist daar wil Jezus’ belofte van vrede werkzaam zijn.

We leven in een tijdperk van vrede, maar de paradox is dat er steeds meer mensen in onze huidige maatschappij zijn die in onvrede leven.
Ontevreden burgers, kwaad op alles, uit onmacht en frustratie, waarvoor dikwijls ook allerlei redenen zijn. Juist in een individualistische maatschappij, waar ieder vooral te horen dat hij zelfredzaam en zelfstandig moet zijn en zijn eigen zaakjes dient te regelen, waarin solidariteit en gemeenschapszin in de knel raken, worden mensen aan hun lot overgelaten, voelen ze zich niet erkend en herkend en ontstaat de maatschappelijke onvrede.

In een samenleving waarin er meer welvaart is dan ooit, zijn tegelijkertijd meer mensen die in onmin met zichzelf leven, groeit het aantal mensen dat lijdt aan depressies. Heeft dat te maken met een maatschappij die steeds hogere eisen stelt, waarin iedereen wordt uitgedaagd zichzelf te etaleren, waarin de schijn ophouden belangrijker is dan de waarheid onder ogen zien? Hoe komt het dat veel jonge mensen ontevreden, onzeker en neerslachtig zijn? Depressie is niet alleen een hersenaandoening, het is ook de ziekte van onze maatschappij, die mensen isoleert en in de steek laat.

Misschien kan het jou helpen, ons helpen, om dat woord van Jezus tot ons door te laten dringen, zijn belofte: Mijn vrede geef ik jou… niet dat wat als vrede geldt in de wereld. Mijn vrede… mijn liefde .. stel je daarvoor open, dan zullen de Vader en ik bij jou wonen. Zo innig, zo persoonlijk, is die belofte. Je hoeft er niets voor te doen, niets voor te presteren, je hoeft je er alleen maar voor open te stellen. Maar wie is sterk genoeg, om kwetsbaar te durven zijn?

Als je daar iets van in je eigen leven mag ervaren, weet je ook hoe diep die vrede gevoeld kan worden, als een innerlijke zekerheid die tegen alles bestand is. Daarom zegt Jezus hier ook: “Maak je niet ongerust en verlies de moed niet”. Jezus’ belofte geeft ons moed. En kan dan ook de basis vormen om uit te leven in de wereld en met de mensen van onze tijd. Vrede die verbindt, en niet een vrede die isoleert. Geen gewapende maar een ontwapenende vrede.

Zijn vrede is een vrede die de wereld ons niet schenken kan. Die je alleen kunt vinden in het geloof en dan het geloof als een levensweg waarin de woorden van Jezus leidraad zijn en de herinnering aan alles wat hij ons heeft geleerd en hij voor ons heeft gedaan, richtinggevend is.
Dat nu is de belofte en de gave van de heilige Geest.
Die heeft de kracht om ons van binnenuit om te vormen zodat we van buiten anders gaan leven en handelen en doen. De vrede leven en uitdragen, in alle betrekkelijkheid en feilbaarheid die bij het menselijke hoort. Maar leven in de vrede van Jezus is in ieder geval geen innerlijkheid die alleen individueel gekoesterd wordt, dan verliest ze haar wereldvormende kracht.

Het gaat in het geloof en in de kerk altijd om ons leven hier en nu. Daar worden wij door de heilige Geest bij bepaald. Want het werk van de geest blijft steeds actueel. Het is het nu waarin wij leven en waarin wij ons geloof vorm geven. Zijn vrede wint de strijd.
AMEN