Boeken

Mineke Schipper, Overal Adam en Eva

Zelfs in de Amsterdamse tram weet literatuurwetenschapper Mineke Schipper nog materiaal voor haar boek te halen. Ze hoort er een mop over Adam en Eva (Eva: Adam, hou je van mij? Adam: Van wie anders), die ze prompt doorgeeft in haar boek Overal Adam en Eva. Inderdaad, als je er op gaat letten dan kom je ze overal tegen.

De oorsprong van het verhaal over de voorouders van de mensheid vind je in de drie monotheïstische religies, in Bijbel en Koran. Van daar uit is er overal op de wereld een veelheid aan verhalen en legenden ontstaan rond deze twee eerste mensen. Tot op de huidige dag worden die doorverteld of in de kunst verwerkt.

Het is de verdienste van Mineke Schipper dat ze deze verhalen en kunstuitingen heeft samengebracht. Op een prettig leesbare manier worden ze gepresenteerd, waarbij ze haar materiaal groepeert naar de volgorde van het oerverhaal in Genesis. Eerst komt de schepping van Adam aan bod, vervolgens die van Eva, het eten van de verboden vrucht, de verdrijving uit het paradijs en ten slotte het verhaal over de kinderen van Adam en Eva. Allemaal emblematische verhalen. Het gaat haar daarbij niet zozeer om een kritische vergelijking tussen Bijbel en Koran. Ze beleeft meer plezier aan het weergeven van allerlei varianten en uitbreidingen die het verhaal door de tijden heen heeft gekregen in diverse tradities. Als vergelijkend literatuurwetenschapper ligt daar haar interesse. Niet voor niets gebruikt ze een uitspraak van een Filippijnse verhalenverteller Saluan Panay als motto: Ik weet niet of het waar is wat eerdere vertellers gezegd hebben. Als het waar is wat ze ons vertelden, dan is wat ik nu ga zeggen ook waar. Als het niet waar is, kan ik er ook niets aan doen.

Het gaat om het verhaal en om wat mensen daar van gemaakt hebben. Er is werkelijk een caleidoscoop van verhalen om het verhaal heen ontstaan. Onmogelijk om dat in kort bestek samen te vatten.
De vraag naar de historiciteit, die zo lang in christelijke kringen centraal heeft gestaan (is dat echt verleden tijd?) blijft geheel buiten beschouwing. Door de legenden die ook in de christelijke traditie rondom Adam en Eva, het paradijs en vooral de slang zijn ontstaan, krijg je overigens de indruk dat die hele kwestie van de historiciteit meer een thema uit latere tijd is. Ook het gegeven dat Adam en Eva al in de bijbel zelf een geïsoleerde plaats innemen – buiten Genesis wordt er bijna nergens aan gerefereerd – versterkt de idee dat ze altijd al vooral als mythische verhaalfiguren zijn beleefd. In de oerverhalen van het begin gaat het om de grote thema’s die het menselijk bestaan bepalen: waarom leven wij? Waarom is er het kwaad? Waarom is het leven sterfelijk? Wat is de bron van ons verlangen? Enzovoort. Zulke vragen blijven altijd bestaan waardoor de verhalen die verteld worden om ze te beantwoorden ook onuitroeibaar zijn. Wie het verhaal over Adam en Eva verder vertelt, vertelt zijn of haar eigen verhaal.

In de christelijke traditie heeft men het belang van dit oerverhaal lang gezocht in de elementen van zondeval en schuld.Dat laatste werd vervolgens in de erfzondeleer verbonden met de seksualiteit. Op die manier ging het verhaal op een dogmatische manier functioneren en dat heeft er geen goed aan gedaan. Door opnieuw het literaire – de verhalende kracht – centraal te stellen, geeft Schipper er weer iets van de lichtheid aan terug.

Het boek van Schipper biedt een mooi overzicht hoe een sterk verhaal de fantasie van mensen prikkelt. Verhaal en interpretatie zijn met elkaar verweven. De manier waarop het verhaal wordt verder verteld of aangevuld, maakt die interpretatiegeschiedenis zichtbaar.
De prachtige (en verrassende) afbeeldingen verrijken het boek. Ze illustreren op een bijzondere manier de door Schipper verzamelde verhalen. Jammer dat de manier waarop in de tekst naar de afbeeldingen wordt verwezen een beetje ingewikkeld is (en soms niet klopt), maar dat is slechts een klein minpuntje.
Aan het einde van het boek, als het gaat over de tradities rond Eva, krijgt de presentatie van Schipper een wat moralistische ondertoon. Ze kan het niet laten om de manier waarop door de geschiedenis heen vrouwen zijn klein gehouden door een beroep op Eva’s ondergeschiktheid te kritiseren. Meer dan terecht, uiteraard, maar voor het overige onthoudt ze zich van oordelen over de verhalen en dat maakt haar boek des te prettiger leesbaar. Kortom, een mooi en rijk boek over een sterk en onuitputtelijk verhaal.

Mineke Schipper, Overal Adam en Eva. De eerste mensen in jodendom, christendom en islam,Bert Bakker Amsterdam 2012, 350 p., isbn 9789035136458, € 19,95.

Previous Post Next Post

No Comments

Leave a Reply