Komt verwondert u, Kerstnachtdienst 2017

Wij leven met elkaar in het tijdperk van de wetenschap.
Dat is al een paar eeuwen het geval.
Vroeger geloofden de mensen van alles en nog wat en vooral: de gekste dingen.
Maar sinds de wetenschap zich ontwikkeld heeft, zijn wij het tijdperk van de moderne, technische samenleving binnen getreden. Sindsdien houden wij ons aan de nuchtere feiten. Dat wat wetenschappelijk bewezen is en rationeel gefundeerd.
Ik weet wel, niet iedereen heeft gestudeerd of kunnen studeren. Niet iedereen heeft doorgeleerd. Maar we zijn allemaal onder de indruk van de wetenschap.
Als de wasmiddelenfabrikant zijn zeeppoeder wil verkopen, huurt hij een acteur, zet hem in een laboratorium en doet hem een witte jas aan, en laat hem in het reclamefilmpje verklaren dat dit product wetenschappelijk getest is. En wij kopen dat blind. Maar ondertussen vraagt niemand naar de resultaten van de test…

We kunnen niet anders dan blij zijn met de zegeningen van wetenschap en techniek. Maar sinds de opmars van de wetenschap, heeft de kerk het moeilijk. Want de kerk, tja, daar vertellen ze verhalen die op zijn zachtst gezegd hoogst ongeloofwaardig zijn. De kerk, daar lezen ze uit een boek dat twintig eeuwen oud is, en dat – om het vriendelijk uit te drukken – niet meer up to date is met de huidige stand van de wetenschap. De kerk, het geloof, de Bijbel, dat zijn toch eigenlijk geen zaken waar een wel-denkend mens vandaag de dag mee geassocieerd wil worden?
Ach, het is omdat je moeder zo aandrong; omdat het nu eenmaal een traditie is, op Kerstavond, en och, je bent de beroerdste niet… En op Kerstavond, ach ja, dat hoort er zo’n beetje bij, een zeker gevoel voor traditie is je niet vreemd – je moet er een beetje door heen kijken en langs heen lezen, knop op dom, dan gaat het wel..

Is that so?
Voor heel veel mensen is er een spanning tussen de wereld van de wetenschap en de moderne kennis aan de ene kant, en de wereld van Bijbel, kerk en geloof aan de andere kant. Zelfs als je die twee werelden met elkaar kunt verenigen – en daar zijn genoeg voorbeelden van – dan nog zijn die kritische vragen daarmee niet weg.
Want zeg nu eerlijk, het heeft iets raars, dat volwassen mensen op een late avond tegen het einde van het jaar samenkomen om te luisteren naar een verhaal over een kind dat geboren wordt uit een vrouw die geen seks heeft gehad met een man; een kind dat in een voerbak voor de dieren wordt gelegd, maar waarover een engel een bijzondere boodschap heeft die hij – of is het een zij? – in ieder geval, die midden in de winternacht wordt meegedeeld via een hemelse boodschap die vervolgens wordt ondersteund door een groot engelenkoor dat een vrolijk deuntje zingt. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Is dat dan alleen maar de kracht van de traditie? Of hebben we ook nog wat met dit verhaal? En wat is dat dan?

Niemand wordt gevraagd om iets te geloven wat tegen het verstand ingaat.
Ook niet in de Kerstnacht.
Het is een hardnekkig misverstand dat geloof tegenover de rede zou staan. Dat je, om te kunnen geloven, je verstand moet thuislaten. Geloof en verstand sluiten elkaar niet uit, ze hebben elkaar hard nodig. Geloof zonder verstand maakt je blind; verstand zonder geloof, maakt je lam –  vrij naar Albert Einstein.

Misschien is het goed om u even op de hoogte te brengen van de jongste inzichten in de wetenschap. Niet dat ik er alles van weet, maar toch wel dit: Dat we steeds meer tot het inzicht komen dat rationaliteit alleen het wonder van het menselijke bestaan niet kan bevatten. Dat veel wetenschap leeft op en leeft van verhalen – verhalen die uitdrukken wat voor jou van waarde is, waar het in het leven uiteindelijk om zou moeten gaan. Dat wetenschap niet waardevrij is – dat geldt misschien in een paar disciplines, maar is in het algemeen een illusie.
In de wetenschap is het platte rationalisme allang passè. Meten is weten, ja, maar lang niet alle weten valt te meten.
We hebben verhalen nodig, om onszelf te begrijpen. Verhalen, om onze horizon te verruimen. Om voorbij te denken aan het bestaande, om nieuwe mogelijkheden te ontdekken, om ons zelf te overstijgen.
Het is daarbij heel rationeel om de beperkingen van je ratio te onderkennen. Het is heel verstandig om niet te menen alles te kunnen weten. Juist als je denkt het allemaal te weten, houdt de wetenschap op.

De wetenschap is ooit begonnen met de verwondering. Dat wisten de oude Grieken al, die aan de wieg stonden van wat wij nu wetenschap noemen, de filosofie, de liefde voor de wijsheid, de begeerte, het verlangen, om wijs te worden. En wijs, dat is nog wat meer dan alleen veel verstand. Wijs word je van vragen – niet van antwoorden. De verwondering is het die steeds weer de motor voor de verandering en de voortgang vormt. Dat geldt voor de wetenschap, dat geldt voor het hele leven, en dus ook voor het geloof.
Wie zich niet meer verwonderen kan, dreigt zijn geloof kwijt te raken…

Verwondering is iets wat bij mensen past. Zo zijn wij gemaakt. Met een openheid voor dat wat ons overstijgt, voor dat wat groter is dan ik zelf.
Gedachten hierover vond ik bij Anselm Grün, één van de bekendste spirituele gidsen van onze tijd. Ik geef daar graag wat van door.
Hij attendeert erop ‘dat in het kerstverhaal iedereen zich verwondert over de woorden van de herders en over wat de engel over het kind in de kribbe zegt. En even later verbazen Maria en Jozef zich over de woorden van de oude Simeon, die ziet dat dit kind het licht voor de wereld is. De verwondering is voor Lucas een teken dat in deze mens Jezus iets goddelijks zichtbaar wordt en dat er in zijn woorden en daden goddelijke kracht werkzaam is. De verwondering opent de mensen voor het geheimenis van Jezus (…) Een dergelijke houding zou ons vandaag ook goeddoen: openlaten wie deze Jezus precies is. Openlaten wat de precieze betekenis van deze wereld is. (Openlaten wat het geheim of het wezen van die andere mens is, die ik tegenkom, met wie ik hetzelfde leven deel, BA) Maar ook openstaan voor dat wat we niet met ons verstand kunnen bevatten. Dan openen we ons voor het goddelijke geheimenis dat in de mens Jezus, in de schepping en in ons eigen hart aan het licht komt’ (Anselm Grün en Tomas Halik, Geloven op de tast, p. 88).

De verwondering is de poort waardoor het geheim van het leven – Gods liefde die alles draagt en mogelijk maakt – mijn leven binnen kan komen.
Komt verwondert u hier, mensen.