Jan Eerbeek, Gaan in het licht van de hoop

Opnieuw heeft Jan Eerbeek een mooi boek geschreven vanuit zijn ervaringen als gevangenispredikant. Eerder schreef hij Een misdadiger is meer dan zijn delict (2009), nu is er bij de gelegenheid van zijn afscheid als hoofdpredikant bij de Dienst Geestelijke Verzorging van het ministerie van Veiligheid en Justitie het boek Gaan in het licht van de hoop verschenen.
Een groot deel van het boek wordt besteed aan fragmenten uit zijn rijke pastorale praktijk. Binnen de muren van de gevangenis kom je een bijzondere populatie tegen. Eerbeek kan er mooi over vertellen in korte trefzekere en soms ontroerende schetsen. Daarbij komt zijn bijzondere betrokkenheid bij kwetsbare mensen goed tot uitdrukking. Pastoraat is betrokken zijn bij mensen, in het licht van de boodschap van hoop die uit de Bijbel naar voren komt. Juist in situaties van uiterste wanhoop, is het een uitdaging om op zoek te gaan naar sporen van hoop. Eerbeek is iemand die daar altijd op uit is en daar bijna altijd in slaagt. Om het goede in mensen naar boven te halen en hem (het gaat bijna altijd om mannen, in de bajes) te bemoedigen een andere richting in te slaan. Tegelijk staat pastoraat in de spanning tussen nabijheid en distantie. Ook dat laatste verhult Eerbeek niet. Contacten gaan en komen. Heel vaak lukt het niet om mensen op het goede pad te helpen, vallen ze terug in oude patronen, worden contacten afgebroken, verdwijnen mensen uit beeld. Toch kan een goed pastoraal contact het verschil maken. Dat wordt soms duidelijk als na jaren iemand weer eens opduikt en zijn verhaal doet. Een opmerking in een gesprek of een eenvoudig meegegeven symbool blijkt dan een belangrijke doorwerking te hebben gehad.

In Den Haag, zijn geboortestad, heeft Jan Eerbeek in 1981 aan de wieg gestaan van Stichting Exodus die (ex-)gedetineerden een veilige plek biedt om de stap naar de gewone maatschappij te begeleiden en zodoende recidive te voorkomen. Ook dat lukt lang niet altijd, maar wel significant vaker dan zonder deze begeleiding. Inmiddels is Exodus een landelijke organisatie met elf huizen in Nederland en verschillende programma’s (p. 210v.). Over achtergrond en ontwikkeling van Exodus vertelt Eerbeek het nodige, ook over de huiver en weerstand van buurtbewoners als er een Exodushuis in hun buurt komt (Alkmaar, Heerlen). Het is een begrijpelijke reactie, maar ook één die gevoed wordt door het huidige klimaat waarin er weinig oog is voor de complexe achtergrond van criminaliteit en misdaad. In de verhalen van Eerbeek komt dat wel naar voren, zonder dat hij daarmee fout gedrag goed praat, of geen oog heeft voor de impact van misdaad op de slachtoffers.

Naast zijn carrière in het gevangenispastoraat is Eerbeek actief voor het CDA in de (lokale) politiek. Op de hem kenmerkende heldere manier geeft hij aan wat daarbij belangrijk is en wat volgens hem nodig is (239 e.v.). Hetzelfde doet hij in zijn adviezen ’ter versterking van het functioneren van de kerk’ (225 – 230). Het illustreert de ongecompliceerde manier waarop hij in het leven staat. Dat werkt, bij mij tenminste, aanstekelijk, ook al deel je zijn politieke keuze niet.
Jan Eerbeek is een oprechte dominee met het (ruime) hart op de goede plaats. Een typerende citaat: “In de gevangenis kreeg ik nogal eens een heel moedeloos gevoel: zoveel kwaad, zoveel onvermogen, zo veel slechtheid, zo veel mensen die keer op keer terugkeerden. Was het geen dweilen met de kraan open? In de kerkdienst op zondag hoorde ik dan ook weer zelf dat ik er niet alleen voor stond. En dat het ook niet van mij afhing. Maar dat wij mogen meedoen in wat God doet. Dat we alles wat we ervaren en alles wat we doen mogen zien binnen de horizon van het koninkrijk van God dat komende is in de wereld” (138).
Zo is het. Wat moet je daar ook meer over zeggen?
Kortom, een mooi, aansprekend en bemoedigend boek.

Jan Eerbeek, Gaan in het licht van de hoop, Ark Media Amsterdam 2013, 256 pag., isbn 9789033819803, € 17.95