Boeken

Hier aan de kust – Over Maarten van der Graaff, Wormen en engelen, en Franca Treur, Hoor nu mijn stem

De recente romans van Maarten van der Graaff (Wormen en engelen) en van Franca Treur (Hoor nu mijn stem) hebben een aantal dingen gemeen. In beide boeken is de hoofdpersoon iemand die een benauwd streng gelovig milieu achter zich heeft gelaten. Bram Korteweg, het personage in Van der Graaff’s debuutroman, bracht zijn jeugd door in Goeree-Overflakkee maar is naar Utrecht getrokken om daar kunstgeschiedenis te gaan studeren. Utrecht is bij Treur Leiden, de stad waar Ina Wisse, die zich liever Gina laat noemen omdat dat vlotter staat, is neergestreken om psychologie te studeren. In beide boeken speelt de studentenvereniging een belangrijke, vormende rol. Voor beide personages geldt dat de fysieke afstand van ’thuis’ gepaard gaat met een groeiende mentale afstand. Tegelijk zijn beiden niet los van hun jeugd en gaan beide boeken voor een belangrijk deel precies over dit thema: hoe verhoud je je tot het geloof en de kerkelijke cultuur waar je afscheid van genomen denkt te hebben?

Het is een thema dat raakt aan de persoonlijke biografie van beide auteurs. In hun romans hebben ze daar fictie van gemaakt, maar het mag duidelijk zijn dat er allerlei autobiografische gegevens meespelen.

Het boek van Franca Treur, die ooit doorbrak met Dorsvloer vol confetti (2009), waarin het bevindelijke milieu van haar jeugd ook al het decor vormde, is meer dan een zoektocht naar de waarde of onwaarde van een gereformeerde opvoeding. Gina is vooral op zoek naar zichzelf en naar haar eigen stem (zie ook de titel). Ze maakt furore als radio-interviewster, waar ze ruimte biedt aan haar gasten om hun stem te laten klinken. Maar als ze deze baan kwijt raakt door een paar onhandigheden en door gekonkel op de redactie, wordt ze teruggeworpen op zichzelf. Daar komt bij dat haar relatie strandt. Omdat ze teruggaat naar Zeeland om haar pleegmoeder (tante Ma) te verzorgen die stervende is, wordt ze opnieuw geconfronteerd met de benauwende geloofswereld. Ze ontdekt echter ook dat die wereld een andere kant heeft, geborgenheid biedt en overzichtelijkheid: “En toch, toen ze aan een wereld dacht zonder bevindelijk gereformeerden en hun ongelofelijke geloof, zonder mensen als tante Ma en de Verhagens, die met hun geloof en hun geheimtaal God tot aanwezigheid dwongen, toen voelde ze ook een verlies dat niet met wat voor kunst dan ook te compenseren was, ook als schreef je het met een hoofdletter K. Wie wilde er nu een absoluut werkelijke wereld?” (p. 305). Toch kan ze hier niet meer in aarden. Als ze tante aan haar eind heeft gebracht en daarmee haar ‘boetedoening’ is voltooid – zo noemt ze het zelf – begint voor haar een nieuw leven en eindigt de roman.
In Hoor nu mijn stem wordt de bevindelijke subcultuur uitgebreid en raak geportretteerd. Maar het is geen afrekenliteratuur geworden. Belangrijker is het thema van de zoektocht van de hoofdpersoon naar oprechtheid en hoe je jezelf in vrijheid aan anderen kunt verbinden. Een vraag die ook herkenbaar is voor mensen zonder kerkelijke of gelovige achtergrond en die typerend is voor het oeuvre van Treur.

Het boek van Maarten van der Graaff is nog minder tot de afrekenliteratuur te rekenen. Bij hem is het duidelijker dat de hoofdpersoon het strenge gereformeerde leven definitief achter zich heeft gelaten. Zijn boek gaat over de vraag wat geloof, ontdaan van dogmatische ernst en neerdrukkend zondebesef, nog wel kan betekenen.

De zoektocht van Bram wordt aangewakkerd door de plotselinge bekering van zijn vader, die – gescheiden van zijn moeder – zich evangelisch laat dopen. Maar ook doordat een goede studievriend Paul dominee wordt, uitgerekend op het eiland van zijn jeugd. Verder zijn er nog de gesprekken met de oudere docent Wilfried, een progressieve katholiek die wordt geïnspireerd door de franciscaanse spiritualiteit, die een belangrijke rol spelen in de zoektocht van Bram waar het boek ‘verslag’ van doet.

Wormen en engelen bestaat voor een groot deel uit brieven en mailcorrespondentie die Bram voert op zoek naar authentiek geloof. Maar ook andere onderwerpen komen langs: de eigenaardigheden van mensen met een hypergevoeligheid voor bepaalde geluiden; het feminisme, in de mails met ex Lena; moderne literatuur en filosofische uitweidingen over bijvoorbeeld Augustinus en Simone Weil. Het is verbluffend hoeveel De Graaff aan de orde stelt en toch zijn roman niet laat ontsporen. Hij verkent via Bram en zijn gespreksgenoten allerlei zijpaadjes. Ze worden bijeengehouden door het verlangen naar iets of iemand om in te kunnen geloven, om zich aan te verbinden. “‘Want niets helpt krachtiger de blik steeds intenser op God te richten, dan de vriendschap voor de vrienden van God'”, wordt Simone Weil geciteerd (op pp. 37-38), en dat is precies waar Bram zich op stort. Hij bestookt zijn nieuwe (studie)vrienden met zijn existentiële geloofsvragen.

Het sterke (en eigentijdse) van dit boek is, dat het je niet opscheept met een antwoord of een oplossing. De zoektocht gaat door.
Een typerend citaat, uit een mail van Wilfried, nadat hij met zijn vriend een bezoek aan La Verna – het klooster van Franciscus – heeft gebracht en de kloof beschrijft tussen de plek van Franciscus en de hutjes van zijn medebroeders: “Over die kloof lag een plank, waarover broeder Leo iedere dag liep om Franciscus wat voedsel te brengen. Als hij niet reageerde, sloop Leo weer terug. Dan was Franciscus in een andere wereld, bij God. Ik huiver als ik hieraan denk. Het blijft me vreemd en soms verlang ik ernaar, want vreemd is het heilige altijd. Iets waar je lijf op reageert, iets van de overkant” (p. 263).

Twee verschillende romans, maar beide verrukkelijk voor wie zoekt naar eigentijdse verwoordingen voor het verlangen naar het vreemde heilige, dat ons altijd ontglipt.

Maarten van der Graaff, Wormen en engelen, Atlas Contact Amsterdam, € 19,99, 270 pag.
Recensie in de Volkskrant en in De Groene Amsterdammer

Franca Treur, Hoor nu mijn stem,Prometheus Amsterdam, €22,50, 349 pag.
Recensie in De Groene Amsterdammer en interview met de schrijfster bij Jeroen Pauw

Previous Post Next Post

No Comments

Leave a Reply