heden hosanna, morgen kruisig hem (palmpasen)

Heden hosanna, morgen kruisig Hem.
Dat is de bekende zin die bij deze dag, bij Palmpasen hoort. Deze overbekende zin geeft het dubbele karakter weer dat past bij de intocht, die feestelijk is, maar waar ook al de schaduw van de naderende gebeurtenissen overheen hangt. Het past bij deze dag, de drempel naar de stille week, het hoort bij de dubbelzinnigheid van lijden, van verraad en verloochening, van angst en doodsnood (kruisig hem), en van het ongedachte door dat alles heen, licht in het duister (hosanna).

Vanmorgen gaat het over die dubbelzinnigheid, dat tweeledig karakter. Want dat hoort niet alleen bij deze dag, of bij deze week. Het is tegelijk iets wat, dunkt me, ook in ons leven en in ons geloven meespeelt. Dat je de ene dag in een juichstemming verkeert, dat het leven je toelacht, dat je voor de wind fietst, en dat het op een andere dag zomaar anders kan… U weet wel. Sommige mensen hebben dat in extreme mate, daar kun je knap last van hebben. Hemelhoog juichend, ten dode bedroefd. Anderen zijn gelijkmatiger.
Ik zei al, dat heen en weer karakter kan ook je geloofsleven typeren. Het is niet zo raar om daar op zondagmorgen in de kerk even bij stil te staan. Je geloof is niet altijd even sterk. Je bent er niet altijd even veel mee bezig. Ja, op zondag misschien.
Nog niet zo lang geleden las ik van een Vlaamse professor in de filosofie, Etienne Vermeersch, die natuurlijk zwaar katholiek is opgevoed, maar even natuurlijk katholiek daar afstand van heeft genomen, en tegelijk goed katholiek natuurlijk nooit helemaal. Hoe dan ook, hij had besloten om op zondag te geloven, maar door de week niet. Misschien moet je daar katholiek voor zijn, of Belg, maar het heeft wel iets. Zijn motivatie: zolang je zowel je geloof als je ongeloof in stand houdt, blijf je altijd open voor de andere kant van het gelijk.

Die dubbelheid hoort op een bepaalde manier bij het menselijke leven. Zo zijn wij gestemd.
Het rijmt vandaag op de wisselende stemming bij de intocht van Jezus die wij overdenken. De vreugde, echte vreugde, terwijl tegelijkertijd – weten wij – de schaduw van de komende gebeurtenissen al over Jeruzalem hangt.
Maar die dubbelzinnigheid is ook nog op een dieper niveau aanwezig in dit verhaal en in het verhaal van de komende week op weg naar Pasen. Namelijk als een gespletenheid die mensen eigen is, en die er mee te maken heeft dat Jezus de weg moet gaan die Hij gaat. Want om dáár bij stil te staan, dat is toch bij uitstek waarom wij deze verhalen volgen, waarvoor het ook goed is op om zondagmorgen even bij stil te staan. Waarom moet Jezus de weg van het lijden gaan? Waarom is dat, dat de vreugde en de vrolijkheid van het leven – hosanna – altijd doorkruist wordt?  Is dat omdat er een of ander hemels masterplan achter steekt? Of is dat nu eenmaal onvermijdelijk, omdat wij mensen zijn?

Dat zijn veel vragen tegelijkertijd. Een antwoord?
Je komt er volgens mij nooit helemaal uit, en misschien zou dat ook niet eens moeten.
Maar als je ervan uitgaat dat dit verhaal van de lijdensweg ook mij aangaat, dan is het misschien lonend om te bedenken dat Jezus deze weg gaat, vanwege mijn dubbelzinnigheid, mijn heen-en-weer, mijn toch-net-niet-helemaal, mijn tekort.
Er loopt een breuk door de schepping; er gaapt een scheur in ons bestaan. Het goede leven wordt aan alle kanten bedreigd en beschadigd. Het leven is niet altijd goed, en mensen zijn niet altijd uit één stuk. We leven dikwijls onder onze maat. We kunnen van alles, maar ‘het lukt nog niet zo goed de vrede te bewaren’, om maar wat te noemen.

Dat is de onvolkomenheid, die je op allerlei vlak tegenkomt. Het vertaalt zich in dat dubbele wat aan mensen kleeft, in stemming en in gedrag (waarom goede mensen slechte dingen doen). Het is hetzelfde als wat in Bijbelse taal ‘zonde’ heet, je doel missen. Een woord waar wij een beetje hekel aan hebben gekregen, omdat het zo vaak op een bepaalde manier gebruikt is. Maar als we van Jezus zeggen dat hij gestorven is om onze zonden, dan gaat het over dit soort dingen.
Hij is zijn weg gegaan, om heel te maken wat is verdeeld. Om goed te maken wat door het kwaad is aangetast. Daarom gaat die weg, die lijdensweg, kruis en opstanding mij ook aan. Omdat ik dat ook nodig heb, om geheeld te worden, om een volledig mens te worden.
En daarom is het, dat wij telkens weer die weg volgen, in deze dagen, in het hart van het kerkelijk leven, de kern van waar ons geloof aan ontspringt. Omdat het met jou te maken heeft, en met onze menselijkheid…

Terug naar het verhaal.
Het verhaal van de intocht is schoon in eenvoud. Het komt het beste tot zijn recht als je het naspeelt, zoals met de kinderen en hun palmpasenoptocht. Want de kinderen kunnen zich nog onbevangen overgeven aan het spel, dat hier overduidelijk wordt gespeeld.
De intocht is een geënsceneerd verhaal. Elementen eruit rijmen op bijbelse – oudtestamentisch motieven. Er zit zelfs een flinke dosis maatschappijkritiek in, dat van die ezel is een politiek statement. U wilt dat vast wel van mij aannemen, maar ik vind het eigenlijk niet zo interessant om dat allemaal uit te leggen. U gelooft het wel.

Veel spannender is de vraag of dit overbekende verhaal nog iets bij ons los kan maken vandaag. Gaan we mee in de beweging, van het enthousiasme van het toegestroomde volk – of is het niet meer dan een groepje trouwe volgelingen? – of blijven we op gereserveerde afstand – zoals de levenswijze oudere die hoofdschuddend het enthousiasme of het idealisme van de jongere aanschouwt, want zelf weet hij inmiddels beter. Het is toch: heden hosanna, maar morgen….

We doen soms alsof die karakterisering van deze dag, heden hosanna morgen kruisig hem, alsof dat Jezus aangaat. Nu staan de mensen nog juichend om hem heen, maar vanaf morgen krijgt hij het te verduren. Dat is ook wel zo, maar veel belangrijker lijkt mij dat die dubbelzinnigheid ons aangaat.
Als wij in de week die voor ons ligt, zorgvuldig de dagen nagaan en vieren, en op ons in laten werken, en stil worden, van binnen, om het echt mee te maken, mee te vieren, dan gaat het minder om dat wij met Jezus meeleven – als je dat al zou kunnen; dat wij onder de indruk raken van wat hem is overkomen, door mensenhand – dat is er natuurlijk ook, maar de echte spits van de viering van de stille week is, dat je zelf die beweging maakt. Dat je zelf weer dat geloof je eigen maakt, in en door het samen te vieren, te doen, voorbij de woorden. Om samen te ontdekken, dat in ons einde de aanvang ligt.
Dat is Pasen, dat is Palmpasen, dat is, op weg naar … het leven, nieuw leven, nieuwe kansen, nieuwe wegen, hoop waar wanhoop regeert, licht brengen waar duisternis heerst.
Dat is nooit vanzelfsprekend.
Dat is vaak een gevecht, een worsteling, een zoektocht.
Maar zonder dat, zonder je eigen inzet en betrokkenheid, gaat het niet. Het komt je niet aanwaaien. Het komt pas binnen, als jij je er voor openstelt.

In het lied dat we zongen met de kinderen, staan een paar regels die ik graag nog even onder uw aandacht breng, omdat ze mij tenminste raken:
In ons einde is de aanvang,
in de tijd oneindigheid,
in de twijfel ligt geloven
in ons leven eeuwigheid.
Dubbelzinnig?
Wat je erin kunt horen, is precies datgene waarmee we begonnen. Hoe de uitersten op een of andere manier bij elkaar horen. Hoe tegenstellingen niet tegenover elkaar staan, maar elkaar ook oproepen en zelfs vast houden. Het ene heeft het andere nodig. Wij zijn geen mensen uit één stuk, maar we hopen het wel te worden. Einde en aanvang. Tijd en oneindigheid, maar ook: twijfel en geloven. Ze horen bij elkaar, de ene en de andere dag, de blik altijd open voor de andere kant van het gelijk. Maar wel om daardoor verder te komen…

Het lijkt mij bij uitstek een inzicht te zijn dat helpen kan om deze dag van Palmpasen, van heden hosanna en morgen kruisig hem, mee te maken. Om er niet alleen naar te kijken, maar om mee te gaan in die dubbele beweging, van het leven en van het geloof, die dubbelheid die bij deze komende Stille of Goede week hoort, om je eigen halfheid, heel te laten worden; om eenheid te vinden in je innerlijke verdeeldheid.

In deze week, op weg naar Pasen, worden we uitgenodigd, om ons steeds weer opnieuw mee te laten nemen door die beweging, waarin de Heer ons voorgaat. Om aan onze twijfel en aarzeling, onze weerstand en weerzin voorbij te geraken. Om ondanks alles in het leven en in de wereld, en in mijzelf, je toe te vertrouwen aan die weg, door de diepte heen.
In ons einde is de aanvang…
en
in de twijfel ligt geloven…
maar dan ook,
in de dood het nieuwe leven, overwonnen alle strijd.
AMEN