Artikelen

God is ieder ogenblik nieuw

schillebeeckxOp 12 november was het precies 100 jaar geleden dat de Vlaams-Nederlandse theoloog Edward Schillebeeckx werd geboren. Aan dit feit is de nodige aandacht besteed, met name in Nijmegen waar Schillebeeckx een groot deel van zijn academische carrière hoogleraar was.

In de jaren zestig, zeventig en tachtig was Schillebeeckx bekend bij een groot publiek. Dat kwam allereerst door het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Het Concilie wilde de kerk bij de tijd brengen. Het stimuleerde vernieuwingen in de rooms-katholiek kerk, op gebied van het ambt, de sacramentsleer en vooral de liturgie.
In de jaren zeventig en tachtig werd Schillebeeckx een boegbeeld van deze vernieuwingsbeweging. Hij publiceerde toen enkele boeken die een breed publiek vonden. Met name Jezus, het verhaal van een Levende (1974) werd een bestseller. Maar volgens critici werd het boek meer verkocht dan gelezen. Want velen verdwaalden in de doorwrochte en uitgebreide wetenschappelijke zoektocht die Schillebeeckx op touw zette. Hij was en bleef toch vooral de academische theoloog, geschoold in de Dominicaanse traditie van studie en wetenschap. In 1989 verscheen op 75-jarige leeftijd nog zijn boek Mensen als verhaal van God. Daarna trok hij zich steeds meer terug uit het openbare kerkelijke leven. Hij overleed op 23 december 2009.

De theologie van Schillebeeckx kenmerkt zich door een aantal aspecten.
Theologie is voor hem allereerst, wetenschappelijke reflectie op het concreet geleefde geloof. Eerst is er het geloven. Theologie is een reflectie daarop. Daarom is theologie ten opzichte van het geloven zelf slechts van betrekkelijk belang, een zaak van de tweede orde. Zonder betrekking op het geleefde geloof is theologie inhoudsloos.

Kenmerkend voor zijn theologie is verder de grote aandacht voor menselijke ervaringen. Theologie begint niet bij de openbaring, of bij het Woord van God, maar bij menselijke ervaringen. Hierin ligt overigens een duidelijk verschil tussen de katholiek Schillebeeckx en veel protestantse theologen.
Voor Schillebeeckx is elke openbaring een menselijke ervaring. Slechts langs de weg van de menselijke ervaring kan God tot mensen spreken, kunnen mensen over God en tot God spreken. Daarom moet al het spreken over God en het goddelijke bij de mens beginnen en met de mens eindigen. God licht op in onze werkelijkheid. In de dagelijkse werkelijkheid doen mensen ervaringen op die naar God leiden.
In zijn boek Mensen als verhaal van God heeft hij de menselijke ervaring in de moderne cultuur, het diepst geanalyseerd. Met name in de zogenaamde contrastervaringen, wanneer mensen onheil en onrecht ervaren, is er voor gelovigen tegelijk de ervaring van God die ondanks alles heilbrengend nabij is (Gods pure positiviteit, noemt hij dat, of Gods absolute heilspresentie). Uiteindelijk is dat een geloofservaring die niet voor een ander dwingend bewijsbaar is, maar Schillebeeckx’ inzet is om zo helder mogelijk uit te leggen waarom een gelovige gelooft en op welke gronden hij of zij dat doet.kaart

Theologie is voor Schillebeeckx vooral een zaak van christelijke verkondiging. Het ging hem niet zozeer om de intellectuele uitdaging, als wel om wat de theologie voor het geloof van mensen zou kunnen betekenen, waarbij hij overigens de intellectuele diepgang niet uit de weg ging. Theologie dient tot geloofsverheldering en geloofsverdieping.
Zelf preekte hij graag. Er zijn diverse prekenbundels van hem verschenen. Hij vond het een bijzonder compliment als mensen zeiden dat zijn woorden verhelderend en bevrijdend waren.

In zijn carrière kwam Schillebeeckx een aantal keren in moeilijkheden met Rome, maar tot een veroordeling kwam het nooit. Het waren wel teleurstellende ervaringen. Juist Schillebeeckx, die met al zijn intellectuele gaven de traditie wilde dienen door haar te vernieuwen, werd behandeld als iemand die haar aanviel.

Is de theologie van Schillebeeckx nog van betekenis voor vandaag?
Veel van wat hij heeft geschreven is gedateerd. Dat is eigenlijk een compliment, want goede theologie draagt het stempel van de eigen tijd. Dat is ook precies hoe Schillebeeckx theologiseerde: hij stelde de vraag naar God tegen de achtergrond van zijn eigen tijd en cultuur.
De blijvende betekenis van zijn theologie lijkt mij dan ook vooral te liggen in zijn methode. Niet spreken over God in een soort luchtledige, maar theologiseren met de vragen, verlegenheden, uitdagingen en crisis van de eigen tijd op het netvlies. In zijn tijd ging het vooral om de grote vragen van rechtvaardigheid en vrede, en die zijn in onze tijd nog steeds actueel. Maar wat nu scherper speelt, is de vraag hoe we samen kunnen leven in een wereld van diversiteit. Hoe kunnen de religies bijdragen aan het overbruggen van verschillen, aan compassie en verzoening, aan een leefbare en duurzame toekomst voor onze wereld. En hoe kan God daarin voor mensen telkens nieuw oplichten?

Als God op menselijkheid bedacht is, zoals Schillebeeckx zelf graag zei, dan geeft dat moed om deze uitdagingen aan te gaan in het vertrouwen dat we begaanbare wegen zullen vinden.

Previous Post Next Post

No Comments

Leave a Reply