Frank Westerman heeft zijn jeugd in Assen doorgebracht. Dat willen we in de Drentse hoofdstad graag weten. Ook Frank verheelt zijn Assense achtergrond niet. In zijn nieuwste boek vertelt hij hoe hij Janet, een oud klasgenote uit zijn middelbare schooltijd, weer opzoekt. Het meisje waarmee hij op het examenfeest nog heeft geschuifeld, woont nu op het Indonesische eiland Flores en runt daar een bed and breakfast. Samen met zijn dochter gaat Frank op bezoek om op het eiland de vindplaats van de Floresmens te bezoeken. In 2003 werd hier het skelet blootgelegd van een vroege oermens. Een vondst, die de inzichten in de paleoantropologie, die zich buigt over de oergeschiedenis van de menselijke soort, door elkaar schudt.
Wij, de mens, is een boek met verschillende verhaallijnen.
Het vertelt van de zoektocht naar de oorsprong van de menselijke soort, door wetenschappers en enthousiaste amateurs. Maar het gaat ook over hoe je een boek schrijft over een dergelijke zoektocht. Frank leert als gasthoogleraar aan de Leidse letterenfaculteit studenten hoe je een reportage opzet. Het is het genre waar hij zich vanaf zijn eerste publicatie in heeft bekwaamd. Non-fictie? Naar eigen zeggen heeft hij een hekel aan deze benaming, want de ontkenning doet deze vorm van literatuur eigenlijk te kort.
De boeken van Westerman zijn persoonlijk reisreportages met een filosofische inslag. We worden meegenomen in zijn zoektocht naar de oorsprong van de menselijke soort en passeren daarbij allerlei interessante tussenstations en maken kennis met diverse intrigerende personen. Zoals de Nederlandse missiepater Verhoeven, die zijn passie vooral in de archeologie beleeft, belangrijke vondsten doet en later in Nederland uittreedt en met een gewezen non trouwt. Of de Limburgse arts Eugène Dubois, die eind negentiende eeuw naar Indië trekt en zich verliest in de zoektocht naar de aapmens, of de mensaap – de befaamde missing link – maar die, teleurgesteld vanwege gebrek aan erkenning voor zijn vondsten, zich steeds meer terugtrekt en uiteindelijk sterft als een verongelijkte en vereenzaamde man. En wat te denken van het verhaal van ds. Van Oostrum, als zendeling werkzaam op het eiland Soemba ten tijde van de politieke onlusten en moordpartijen bij het neerslaan van de revolutie in 1965. Over zijn ervaringen tijdens de gewelddadigheden heeft hij nooit gesproken, pas na zijn dood worden brieven teruggevonden die daar een licht op werpen. Van Oostrum is later de godsdienstleraar van Frank op de middelbare school in Assen en … de vader van Janet. Zo worden verhalen aan elkaar geknoopt.
Er is veel meer in dit fantastische boek te genieten.
Westerman heeft het bijzondere vermogen om al die verhaallijnen en fragmenten op een zeer onderhoudende manier te verbinden. Daar tussendoor, of moet je zeggen daaronder, speelt de meer filosofische vraag voortdurend mee: wie zijn wij eigenlijk, als mensen? Wat maakt ons anders dan de dieren? Waar ligt onze oorsprong?
Eind 19e eeuw kwam het klassieke christelijke antwoord op die vraag onder druk van de nieuwe evolutietheorie te staan. Als de Duitse zoöloog Karl Vogt openbare lezingen houdt waar hij het Genesisverhaal bespot, gooien demonstranten de ruiten van zijn hotelkamer in Aken aan diggelen en roepen: Haben die Affen Kiche? Haben die Affen Bibliotheken?, vertelt Westerman (p.96). Ruiten ingooien is niet aanbevelenswaardig, maar de voor demonstranten met opmerkelijk precisie geformuleerde vragen lijken mij een kleine anderhalve eeuw later nog steeds het overdenken waard. Is religie en literatuur niet wat ons menselijk maakt?
Wij, de mens, biedt niet het antwoord, maar belicht de vraag naar wie wij zijn op allerlei manieren, rechtstreeks en indirect, maar vooral via de band van de verhalen van mensen. In hun diversiteit maken die verhalen duidelijk dat er geen eenduidig antwoord is. Misschien is dat laatste wel precies wat het menselijke is aan de opmerkelijke diersoort die wij zijn.
Frank Westerman, Wij, de mens, Querido Amsterdam 2018, 282 pag. €20,00; isbn 9789021412122
No Comments