Boeken

Emiel Hakkenes, God van de gewone mensen

hakkenesTrouw-journalist Emiel Hakkenes heeft een mooi en eerlijk boek geschreven over de geloofsgeschiedenis van zijn familie. De aanstoot daarvoor gaf zijn vader, die na de geboorte van Emiels zoon vroeg of zijn kleinzoon ook gedoopt zou worden? Een vanzelfsprekend verlangen vanuit de gereformeerde achtergrond van zijn ouders, maar het bracht Emiel in verlegenheid, want het geloof en de kerk was inmiddels langzaam maar zeker uit zijn leven gegleden. In zijn boek gaat hij op zoek naar de religieuze wortels van zijn familie om te begrijpen hoe dat kan.

Het resultaat van zijn zoektocht is een soepel geschreven en vlot leesbaar boek geworden. Het spoor terug wordt gevolgd tot begin 17e eeuw en leidt naar een voorvader die als Duitse huursoldaat terecht kwam in de Nederlanden. Bovendien was deze Jan Warner rooms-katholiek, een ontdekking die het beeld van een familie die hecht in het gereformeerde geloof is geworteld meteen al nuanceert. Het blijkt dat de familie pas in de 19e eeuw over is gegaan van katholiek naar protestant. Om zijn lief te kunnen trouwen zag betovergrootvader Harmannus er geen been in om hervormd te worden. Zijn zoon gaat later, ook al vanwege de liefde, zelfs over tot het ‘fijne’ geloof van de Afgescheidenen. Nicolaas ontpopt zich zelfs als een echte gereformeerde scherpslijper. Het hoogtepunt van zijn leven is als hij als ouderling afgevaardigd wordt naar de landelijke synode, helemaal in Middelburg.

Ondertussen is de familie Hakkenes in het Noorden terecht gekomen. Aan de verschillende beroepen die men beoefent kun je de economische geschiedenis van het gebied aflezen. Van scheepstimmerman tot schoenmaker.
Emiel is geboren (1977) en getogen in Gieten, een dorp op de Drentse Hondsrug, waar zijn ouders naar toe zijn getrokken omdat zijn vader daar werk kon krijgen bij slachterij Udema en het gezin een woning. Het slaperige dorpje groeit door de uitbreiding van de slachterij. De verandering doet zich ook op kerkelijk gebied voelen. Vanouds zijn de dorpen in Drenthe hervormd, met geringe kerkgang en dito geloofsijver. Nu komen er gereformeerden bij, die uiteraard niet bij de hervormden passen. Ze zijn daarom aangewezen op de gereformeerde kerk in het nabijgelegen Gasselternijveen, maar daar nemen ze op den duur geen genoegen meer mee. Ze willen een eigen kerk, met een eigen gebouw. Na de nodige perikelen komt het zover.
De beschrijving van de gereformeerden in Gieten vormt, zeker in het laatste deel van het boek, het cement van Hakkenes’ familiegeschiedenis, omdat het zijn eigen religieuze vorming heeft gestempeld. Met een mengeling van meedogen en verbazing wordt de geschiedenis van de gereformeerden in Gieten verteld vanuit het perspectief van zijn vader.
Fragmenten daarvan zijn door het hele boek geweven. Een goede greep, want zo blijft het historische verhaal boeien doordat steeds wordt geschakeld met het heden.

Wat mij betreft zijn dit de meest aansprekende passages, ook omdat hierin de liefde voor zijn ouders op een subtiele manier doorklinkt. Het grote verdriet uit hún leven, het dodelijke motorongeluk van hun oudste zoon op 33-jarige leeftijd (‘net zo oud als Jezus’, moeder Hakkenes), is nooit ver weg, en dat geeft aan het boek een bijzonder melancholieke sfeer.

Via het prisma van zijn eigen familie, schetst Hakkenes een beeld van de religieuze en regionale geschiedenis, met vele sprekende details. Het blijft uiteraard een fragment, maar tegelijkertijd roept het herkenning op en staat zijn geschiedenis misschien wel model voor andere.
Een gemis van het boek is dat hij weliswaar zijn religieuze wortels nagaat, maar nauwelijks toekomt aan de vraag wat daarvan bij hem is overgebleven en vooral hoe dat komt. We lezen iets over een onhandig catechiserende dominee in zijn jeugd (301) en over een onbelezen ouderling die Emiel bezoekt als hij voor zijn werk is verhuisd (297), maar wat er gebeurd is met de inhoud van het geloof, de verhalen en de ervaring die daaraan wordt opgedaan, blijft onbesproken. “Mijn behoefte aan expressie en reflectie vervul ik ondertussen wel ergens anders dan in de kerk” (305). Over het waar en hoe had ik graag wat meer gelezen, zeker omdat de zoektocht die in het begin van het boek wordt aangekondigd, die verwachting wekt.omslag

Wie de geschiedenis in duikt, leert vanzelf relativeren. Als je denkt dat je uit een stoer gereformeerd geslacht komt, blijken er opeens hervormde en zelfs katholieke voorvaders te zijn. En wat in je jeugd zekerheden leken, blijkt een halve generatie later even veranderlijk. Slachterij Udema is al lang gesloten en de gereformeerden van Gieten staan nu op vriendschappelijke voet met de plaatselijke hervormden.
Misschien dat deze relativering ook toegepast mag worden op de ondertitel Hoe het geloof uit een familie verdween, want wie zegt dat het met Emiel in de familie Hakkenes ophoudt, als het leven van gewone mensen altijd nog zoveel kanten op kan?

Emiel Hakkenes, God van de gewone mensen. Hoe het geloof uit een familie verdween, Thomas Rap Amsterdam 2013, 318 pag., isbn 9789400401570, €18,95

Previous Post Next Post

2 Comments

  • Reply Wim 22/12/2013 at 11:14

    Mooie en integere bespreking. Herkenbaar ook. Dank voor woorden die ik nog niet had gevonden.

  • Reply Over God gesproken – anders verdwijnt Hij | Ernst Leeftink 21/08/2014 at 17:32

    […] 9789400401570, paperback €18,90    Twee goeie recensies over dit boek schreven Bert Altena http://www.bertaltena.com/emiel-hakkenes-god-van-de-gewone-mensen/ en en Taede Smedes […]

  • Leave a Reply