Overdenking

Blikverruimend, Marcus 9, 38 – 50

Hoe wilt u aangesproken worden?
Ik begin de preek eigenlijk altijd met die zin van daarnet, gemeente van onze Heer Jezus Christus, maar dat is ook maar een formule, waar je niet meer door verrast wordt.
Hoe wil je aangesproken worden? U? Jij – zeg maar Bert? Of toch liever enige afstand?

Als ik die vraag opwerp, doel ik op meer dan alleen fatsoensregels of etiquette in het persoonlijk contact. Het gaat ook om hoe we met elkaar omgaan in groter verband, in de maatschappij van vandaag. Hoe spreken we elkaar aan? Daar is het nodige over te doen. De toon in het maatschappelijk debat. De scheldpartijen en erger op sociale media. Hoe wilt u aangesproken worden?

In het evangelie dat we vandaag overdenken, gaat het er nogal scherp aan toe.
Jezus geeft onderricht, zoals dat zo mooi heet, maar het lijkt meer een strafgericht.
Als je hand je op de verkeerde weg brengt, hak hem af.
Als je voet je op het verkeerde pad leidt
, zelfde recept. Beter mank naar de hemel dan huppelend naar de hel.
Als je oog je verleidt, ruk het uit, beter één oogje in het zeil dan met beide ogen de hel tegemoet, de Gehenna waar de wormen blijven knagen en het vuur niet dooft.
Wat zijn dat voor rare uitspraken? Is dat de missionaire toon waar we vandaag zo’n behoefte aan hebben? De vraag stellen is haar beantwoorden. Deze uitspraken verspreiden een vreemd soort geloofsfanatisme dat in de huidige wereld ongemakkelijke associaties oproept.

Willen wij zo worden aangesproken? En als wij daar al tegen steigeren, hoe zit dat met de eventuele buitenstaanders, de mensen die wij vandaag de dag zo graag welkom heten en zouden willen betrekken bij de kerk, en de nieuwe generaties waarvan we hopen dat ze ook mee willen gaan doen, want anders, tja… Dan helpt het niet erg om zo scherp uit de hoek te komen, toch? Iedereen moet met vuur gezouten worden..?! (vers 49)

Je zou ter verdediging aan kunnen voeren dat Jezus hier scherp is omdat de zaak waar het hem om te doen is dat vraagt.
Kiezen voor het koninkrijk vraagt om radicale beslissingen, geen halfbakken compromissen. Als je dan met mensen te maken krijgt die roet in het eten gooien in plaats van zout, die de gelovigen van de goede weg afbrengen, dan kunnen ze maar beter met een molensteen om in zee geworpen worden.
Tja, het blijft een radicale oplossing.
Niet letterlijk nemen, zegt u? Dat zou ik ook zeggen, maar tegelijk weet ik niet zeker of je er dan ook meteen van af bent.
Het is bekend dat Jezus in het evangelie dikwijls grijpt naar het middel van de dichterlijke overdrijving. Een goed deel van de gelijkenissen zijn daar ook op gebaseerd. De hyperbool heet dat deftig. Een beproefde redenaarstruc om des te overtuigender over te komen. Letterlijk lezen en direct één op één toepassen, slaat dat effect dood.
Maar dan nog. Het staat er wel!

Volgens mij moet je het zoeken in het goede evenwicht.
Aan de ene kant recht doen aan de scherpte van deze teksten en aan het gewicht van de zaak. De oproep van Jezus heeft een eigen ernst die je niet te licht moet opvatten, of te zoetelijk moet maken. Geloven is een serieuze zaak en kiezen voor het koninkrijk vraagt radicale beslissingen.
Socioloog Herman Vuijsje vergelijkt de boodschap van de hedendaagse kerk met een tandeloze tijger. De ontzagwekkende God van vroeger is in de kerk zo mak als een lammetje geworden, zegt hij. De God van de brave kerkmensen heeft met iedereen het beste voor, aait je over het bolletje en slaat een arm om je heen.

De andere kant is natuurlijk dat je ook niet moet vervallen in godsbeelden en in een stijl van preken en doen, die vooral angst aanjaagt. Daarmee zijn vorige generaties gegeseld en misschien hebt u daar in uw jeugd ook nog wel een tik van gehad. Dat raak je niet gemakkelijk meer kwijt, weet ik uit het pastoraat. Geloof maakt soms meer kapot dan je lief is. En dat is niet alleen maar van vroeger – helaas.
Als onze prediking alleen maar kan overtuigen door bang te maken, dan zijn we verstrikt geraakt in een innerlijke tegenstrijdigheid. Geloof kan niet gedijen in een cultuur van angst en bedreiging.

Het juiste evenwicht. De goede toon.
Hoe wil je aangesproken worden? Hoe spreken we elkaar aan? Wat spreekt aan?

Aan het begin én aan het einde van het gedeelte van vandaag, staat iets waar ik graag de nadruk op wil leggen, omdat het misschien antwoord kan geven op deze vragen.
Als één van de leerlingen bij Jezus meldt dat er ook iemand anders in Jezus’ naam mensen geneest, dan reageert Jezus: Belet hem niet … wie niet tegen ons is, is voor ons.

Toegegeven, het omgekeerde staat met zoveel woorden ook in de Bijbel: Wie niet met mij is, is tegen mij (Mat. 12: 30), maar hier klinkt het dus precies andersom: Wie niet tegen ons is, is voor ons.

Laat dat even op je inwerken.
Het lijkt misschien op hetzelfde neer te komen – je hebt nu eenmaal voorstanders en je hebt ook tegenstanders – maar het is toch een wereld van verschil.
Wie niet tegen ons is – dat is een benadering die ruimte schept, die de kring verruimt en de blik vergroot. Dan zoek je medestanders en weggenoten, ook bij mensen die er misschien wat anders over denken of anders instaan. Dan heb je een houding waarin je gespitst bent op dat wat verbindt, daar waar je elkaar kunt vinden, en niet allereerst op wat scheidt of het verschil maakt.
Dat zit veel meer in die omgekeerde benadering: wie niet met mij is, is tegen mij. Dat klinkt veel beperkter, inperkend. Je isoleert je rondom je eigen gelijk en het kan je eigenlijk niet zoveel schelen of je de ander daarin meekrijgt. Die heeft zich maar aan te passen aan jou in plaats van omgekeerd.

In onze huidige samenleving zijn we er goed in om de verschillen scherp te markeren. Misschien is dat ook eigen aan ons volkje. Ik las een artikel over een Vlaming die al een levenlang in Nederland woont, over culturele verschillen. Hoe dan ook.
Er zijn krachten in de politiek en de media die er een belang bij hebben, om de verschillen te markeren. Om zich af te zetten, in plaats van de verbinding te zoeken.
Het publieke debat verhardt – voorbeelden zijn tot in de Tweede Kamer te geven. Of dat vroeger beter was, durf ik overigens niet te zeggen.

Wat wel van deze tijd is, is de zorg dat we steeds meer van elkaar vervreemden; een samenleving waarin we steeds meer langs elkaar heen leven, ieder in zijn of haar eigen bubbel van eigen gelijk. De Britse rabbijn Jonathan Sacks benoemt dat als het verschil tussen broadcasting (het Engelse woord voor omroep of uitzending) dat nu narrowcasting is geworden. Van breed naar smal.
Het is ook een gevaar dat we in de kerk lopen. Als de kerkgemeenschap een plaats is waar je alleen bevestigd wordt in je eigen gelijk, waar alleen maar ruimte is voor gelijkgestemden, waar de tegenstem ontbreekt, waar we het zo gezellig met elkaar hebben, ons soort mensen, dan is dat ook een manier om de ander buiten te sluiten en van ons te vervreemden.
Wie niet tegen ons is – dat is een ruimere manier van kijken, van mensen aanspreken – een manier om nieuwe verbindingen te ontdekken, om jezelf in nieuwe verbindingen te laten betrekken. Ook dat is belangrijk. Nieuwe allianties.

Daarom spreekt dat slotwoord mij ook aan.
Zorg dat jullie – Jezus spreekt tot zijn leerlingen – en dat betekent over hun hoofden heen altijd ook tot de kerk – zorg dat jullie het zout in jezelf niet verliezen.
Wees scherp, wees kritisch, blijf alert. Zorg dat het geen zouteloze bedoening wordt.
Maar ook: en bewaar onder elkaar de vrede.

Niet de zoete lieve vrede van de mantel der liefde die alles bedekt.
Maar de vrede als werkwoord, die voortkomt uit een actieve betrokkenheid en een echte openheid voor elkaar, waarin er altijd meer kan gebeuren dan je vooraf gedacht had en meer mensen mee blijken te doen dan jij had vermoed.

Previous Post Next Post

3 Comments

  • Reply Jan Bos te Rolde 01/10/2018 at 18:49

    Mooie preek Bert! Dank je wel. Verbinding zoeken met mensen die hetzelfde doel hebben (in dit gedeelte: bevrijding van boze geesten) maar er misschien vanuit een andere hoek of op een andere manier mee bezig zijn. Maar aan de andere kant toch ook niet zouteloos worden en smakeloos. Scherp, maar toch verbindend. Zoals Jezus zelf in dit stuk ook doet. Ingewikkeld om die balans te vinden, maar ook bevrijdend en verruimend en een mooie uitdaging in deze tijd!

  • Reply Martine Postuma 07/10/2018 at 14:53

    Mooie preek.
    Broadcasting is ook de Engelse term voor breedwerpig zaaien, te zien op veel (oude) afbeeldingen. In tegenstelling tot ‘sewing in drills’, zaaien op rijtjes, liefst op nauwkeurig afgestelde afstanden van elkaar. Hoe dan ook een prachtige vergelijking!

    • Reply Bert Altena 08/10/2018 at 10:59

      Dank je voor deze reactie en aanvulling. Deze betekenis van broadcasting kende ik nog niet. Je hebt mijn blik verruimd!

    Laat een antwoord achter aan Martine Postuma