De Tsjechische priester Halik is een aantal jaren geleden in ons land ‘doorgebroken’ met titels als Geduld met God en Nacht van de biechtvader. Hij is in deze boeken op zoek naar een eigentijdse manier van geloven en van spreken over God, tegen de achtergrond van een atheïstische cultuur waarin hij zelf is opgegroeid. Halik heeft een zwak voor zoekers, voor mensen die de twijfel niet uit de weg gaan, maar productief weten te maken in hun eigen zoektocht naar God. Van zichzelf zegt hij dat hij na een ‘lange en intensieve weg naar het christelijk geloof toegetwijfeld is’ (p. 33). We doen er volgens hem goed aan het atheïsme te omarmen. Je kunt er veel van leren. Afleren, doordat de atheïstische kritiek op het christelijk geloof het geloof uitzuivert. “Atheïsme is geen ‘godloosheid’ in de zin van een afwijzing van God, maar een afwijzing van een bepaald soort theïsme, van een bepaalde voorstelling van God” (p. 19). Van de klassieke, theïstische God als regisseur wil ook Halik afscheid nemen. De atheïstische houding van kritiek kan gelovigen ook helpen om het geduld te oefenen dat in crisissituaties nodig is om op de bodem daarvan een levend geloof terug te vinden. Twijfel is daarom niet tegengesteld aan geloof, maar vormt er het begeleidend verschijnsel, volgens Halik. Wie niet twijfelt, weet het zeker en wie het zeker weet, is opgehouden met geloven. Gedachten die in de vorige eeuw al door theoloog Paul Tillich werden ontwikkeld, aan wie Halik schatplichtig blijkt te zijn.
Onder de zekerweters schaart hij ook de mensen die geen enkele belangstelling voor de religieuze vragen aan de dag leggen. Hij noemt ze met een leuke woordspeling ‘apatheïsten’. “Een apatheïst laat zich niet hinderen door het geloof (…) hij verliest niet eens tijd met polemiseren tegen het ongeloof” (p. 54-55). Het is duidelijk dat de gesprekspartners die hij op het oog heeft daar niet te vinden zijn. Halik is vooral in gesprek met de kritische, rationele geesten van onze tijd, én met de filosofische criticus in hemzelf.
Geloven op de tast (oorspronkelijk: Gott los werden) is geschreven samen met Anselm Grün. Zijn naam is meer verbonden met spirituele meditatieboeken, die wereldwijd een hoge populariteit hebben, maar de Duitse benedictijner monnik blijkt, toch wel enigszins verrassend, een vergelijkbare houding in te nemen: “Twijfel is een prikkel die mijn geloof steeds weer reinigt van projecties en eigen vooronderstellingen” (p. 184).
Om en om schrijven ze hun teksten. De bijdragen van Halik zetten meer tot denken aan en prikkelen de verbeelding sterker dan de wat brave beschouwingen van Grün. Het verbindend thema is de ontmoeting tussen geloof en ongeloof. Beide auteurs gaan in dit boek niet met elkaar in dialoog. Dat gebeurt wel in een slothoofdstuk, onder leiding van de redacteur die het Duitse origineel heeft samengesteld. Doordat de beide theologen het in grote lijnen met elkaar eens zijn, wordt dat niet een echt spannend gesprek (het is overigens maar de vraag of het een écht gesprek is geweest, het boek geeft daar geen nadere bijzonderheden over).
Neemt niet weg dat Geloven op de tast een rijk boek is, dat de hedendaagse zoekende gelovige zal aanspreken, omdat het bij alle ruimte voor twijfel en vragen tegelijk een krachtig pleidooi houdt voor geloven met verstand. Halik: “God zelf komt vaak liever bij ons in de vorm van een vraag dan als een geruststellend antwoord” (p. 185).
Anselm Grün en Tomas Halik, Geloven op de tast. Als geloof en ongeloof elkaar ontmoeten, Meinema Zoetermeer 2017, 9789021144931, 192 pag., € 20,00
No Comments